Δηζαγσγή … … … … … … … ….3 [629097]

1 of 41
Πεπιεσόμενα

Δηζαγσγή …… ……… ……… ………… ………………… ……… ………… …….3

1. Ο ςποκοπιζμόρ – γενικά σαπακηη πιζηικά ……… …………….………..5
1.1 Οξηζκφο ππνθνξηζκνχ …………… ……… ………… …………………….5
1.2 Αμηνινγηθή κνξθνινγία ………………………………………………… .6
1.3 Μεραληζκνί ζρεκαηηζκνχ ππνθνξηζηηθψλ ……………………………… .7
1.4 ΢εκαζηνινγία ππνθνξηζηηθψλ …………………………… ……………… 9
2. Ο ςποκοπιζμόρ ζη ην ελληνική γλώζζα …………… ……………………… . 12
2.1 Γεληθά ραξαθηεξηζηηθά………………. …………… ………… …………………………… 12
2.2 Μεραληζκνί ζρεκαηηζκνχ…………………………………….. ………………………… 13
2.2.1 Πξνζήκαηα /΢πκθχκαηα : ππν-, κηθξν -, ςηιν -, ρακν -………………….. ……… .14
2.2.2 Δπηζήκαηα……………………………………………………………………………………… 17
2.2.2.1 Σα πην θνηλά επηζήκαηα …………………………………………………………………… 17
2.2.2.2 Σα ιφγηα επηζήκαηα……………………………………………. ………………………….. .21
2.2.2.3 Η πεξίπησζε ηνπ –η…………………………….. …………………………………………..2 1
2.2.2.4 Σν ζεκαηηθφ αιιφκνξθν…………………………………………………………………..2 2
2.3 Οη γ ξακκαηηθέο θαηεγνξίεο ησλ ειιεληθψλ ππνθνξηζηηθψλ….. …………………. .22
2.4 Σ άζεηο – ε κειέηε ηνπ Daltas …………………………………… ……… …………………… 23
2.4.1 Η ηάζε φισλ ησλ νπζηαζηηθψλ λα ζρεκαηίζνπλ ππνθνξηζηηθά …………………2 3
2.4.1.1 Λέμεηο πνπ επλννχλ ηε δηαδηθαζία ππνθνξηζκνχ …………. …………………….. .23
2.4.1.2 Λέμεηο πνπ αληηζηέθνληαη ζηε δηαδηθαζία ππνθνξηζκνχ ……………………….24
2.4.2 Ο ζρεκαηηζκφο ππνθνξηζηηθψλ κε ην γεληθφ νπδέηεξν επίζεκα …………….. …25
2.5 Η θιίζε ησλ ειιεληθψλ ππνθνξηζηηθψλ ……….. ………………… ………………………..26
2.5.1 Η απνπζία ηεο γεληθήο………………………………………………. …………………………26
2.5.2 Η απνπζία ηνπ πιεζπληηθνχ αξηζκνχ ……………………………………………. ……….26
2.6 Υξήζε……………………………………………………………………………………………….. ….27

2 of 41
3. Ο ςποκοπιζμόρ ζηη ποςμανική γλώζζα …………………. …………………………….29
3.1 Μεραληζκνί ζρεκαηηζκνχ……………………………………………. …………………………29
3.1.1 Πξνζήκαηα……………………………………………………………….. …………….. ………….29
3.1.2 Δπηζήκαηα………………………………………………………………… ………………………….30
3.1.2.1 Σα πην παξαγσγηθά επηζήκαηα………………………………….. ………………………….30
3.1.2. 2 Νενινγηθά επηζήκαηα………………………………………………. ………………………….32
3.1.2.3 Λεμηνινγηθά ππνθνξηζηηθά κε επηζήκαηα…………………… ………………………….33
3.1.2.4 Η εηπκνινγία ησλ ππνθνξηζηηθψλ επηζ εκάησλ………………………………….. …..33
3.2 Γηπιφο ππνθνξηζκφο – ππνθνξηζηηθή ζπλσλπκία……………. …………………………34
3.3 Υξήζε……………………………………………………………………………… ………………….. 35
4. Σύγκπιζη ……………………………………………………………………………………………..37

3 of 41
Ειζαγωγή

΢ηελ παξνχζα εξγαζία, ζα επηθεληξσζνχκε ζηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ππνθνξηζηηθψλ,
ζπγθξίλνληαο ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ζρεκαηίδνληαη θαη ζπκπεξηθέξνληαη ζε δχν ζχγρξνλεο
γιψζζεο ηλδνεπξσπατθήο πξνέιεπζεο, ηελ ειιεληθή θαη ηε ξνπκαληθή.

Eίλαη γεληθά γλσζηφ φηη νη γιψζζεο ηνπ θφζκνπ παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο φζνλ
αθνξά ηηο δηαδη θαζίεο ζρεκαηηζκνχ ιέμεσλ, δηαθνξέο νη νπνίεο επεξεάδνληαη απφ έλα κεγάιν
αξηζκφ παξαγφλησλ, κεηαμχ ησλ νπνίσλ είλαη θαη ε γισζζηθή νηθνγέλεηα . Mε βάζε ηελ ηάζε
δαλεηζκνχ ιέμεσλ θαη γισζζηθψλ ραξαθηεξηζ ηηθψλ, ν γεσγξαθηθφο παξάγνληαο είλαη επίζεο
εμαηξεηηθά ζεκαληηθφο. H πνηθηιία ησλ δηαθνξψλ δελ ηζρχεη κφλν γηα ηηο δηαδηθαζίεο
ζρεκαηηζκνχ ιέμεσλ, αιιά γηα φια ηα επίπεδα κίαο γιψζζαο: θσλνινγηθφ, κνξθνινγηθφ,
ζεκαζηνινγηθφ , πξαγκαηνινγηθφ .

Γη‟ απηφλ ηνλ ιφγν , ν ππνθνξηζκφο είλαη έλα πνιχ δηαδεδνκέλν θαηλφκελν πνπ αμίδεη λα
κειεηεζεί απφ φιεο απηέο ηηο απφςεηο ζε κία ζπγθξηηηθή αλάιπζε απηψλ ησλ δχν γισζζψλ.
Τπάξρνπλ ζπγθεθξηκέλα θσλνινγηθά θαη κνξθνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά φπσο ε ρξήζε
επηζεκάησλ ζηελ δηαδηθαζία ζ ρεκαηηζκνχ, θαζψο θαη κηα ζπγθεθξηκέλε ζεκαζηνινγηθή αμία
πνπ δειψλεηαη απφ ην ππνθνξηζηηθφ .

Η επηινγή ησλ ειιεληθψλ θαη ησλ ξνπκαληθψλ ππνθνξηζηηθψλ γηα ηελ εξγαζία καο ζρεηίδεηαη
κε πεξηζζφηεξα γεγνλφηα. Πξνπαληφο, θαη νη δχν γιψζζεο αλήθνπλ ζηελ ίδηα ν ηθνγέ λεηα
γισζζψλ, δειαδή ζηελ ηλδνε πξσπατθή νηθνγέλεηα. Δπηπιένλ, νκηινχληαη ζηελ ίδηα γεσγξαθηθή
πεξηνρή (Ννηηναλαηνιηθή Δπξψπε), γεγνλφο πνπ κπνξεί λα εμεγήζε η νξηζκέλα θνηλά
ραξαθηεξηζηηθά . Φσλνινγηθά, είλαη κάιινλ θνληηλέο κεηαμχ ηνπο, ελψ απφ κνξθνι νγηθή άπνςε,
είλαη θαη νη δχν πνιχ πινχζηεο γιψζζεο. Σέινο, θαζψο ην γισζζηθφ ζχζηεκα ζπλδέεηαη ζηελά
κε ηε λννηξνπία ησλ νκηιεηψλ . Δπεηδή πξφθεηηαη λα αλαιχζνπκε ην θαηλφκελν ησλ
ππνθνξηζηηθψλ, φιεο απηέο νη ιεπηνκέξεηεο καο ελδηαθέξνπλ ηδηαίηεξα.

Πξέπεη επίζεο λα ζεκεηψζνπκε φηη ε έξεπλά καο βαζίδεηαη ζε απηέο ηηο δηαιέθηνπο πνπ
απνηεινχ λ ηε λφξκα, ρσξίο λα ιάβνπκε ππφςε ηηο άιιεο δηαιέ θηνπο ηεο ειιεληθήο θαη ηεο

4 of 41
ξνπκαληθήο γιψζζαο. Δλ η νχηνηο, κεξηθέο θνξέο ζ α αλαθεξζνχκε θαη ζε άιιεο γιψζζεο γηα λα
εμεγήζνπκε ή λα πξνζθέξνπκε έλα επξχηεξν πιαίζην ηνπ θαηλνκέλνπ πνπ αλαιχεηαη.

Μέζσ απηήο ηεο εξγαζίαο, ζε κηα ζχγθξηζε ηεο ειιεληθήο κε ηε ξνπκαληθή γιψζζα,
ζθνπεχνπκε λα απνδείμνπκε φηη ππάξρνπλ πνιιέο νκνηφηεηεο, θαζψο θαη δηαθνξέο κεηαμχ ησλ
δχν γ ισζζψλ φηαλ πξφθεηηαη ζηνλ ηνκέα ησλ ππνθνξηζηηθψλ , θαη, ζπ γρξφλσο, λα επηζεκάλνπκε
ηηο πην ζεκαληηθέο ηδηφηεηεο ηεο θάζε γιψζζαο .

Η παξνχζα εξγαζία πεξηιακβάλεη ηέζζεξα θχξηα κέξε, θαζέλα α πφ ηα νπνία έρνληαο έλα
δηαθνξεηηθφ ζέκα αλάιπζεο σο εμήο:

1. Γεληθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ ππνθνξηζηηθψλ – απηά ηα ραξαθηεξηζηηθά ηα νπνία ηζρχνπλ
γηα φια ηα γισζζηθά ζπζηήκαηα ηνπ θφζκνπ.

2. Ο ππνθνξηζκφο ζηελ ειιεληθή γιψζζα – ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο εξγαζίαο, ζην νπνίν
εζηηάδνπκε ζηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο δηαδηθαζίαο ηνπ ππνθνξηζκνχ ζηελ ειιεληθή.

3. Ο ππνθνξηζκφο ζηε ξνπκαληθή γιψζζα – ηα πην ζεκαληηθά ραξαθηεξηζηηθ ά ηεο ίδηαο
δηαδηθαζίαο, αιιά γηα ηε δεχηεξε γιψζζα ηεο ζχγθξηζεο καο .

4. Η ζχγθξηζε κεηαμχ ησλ δχν γισζζψλ – ζε απηφ ην ηειεπηαίν κέξνο ζα ζεκεηψζνπκε ηηο
νκνηφηε ηεο θαη ηηο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ ειιεληθψλ θαη ησλ ξνπκαληθψλ ππνθνξηζηηθψλ.

5 of 41

1. Ο ςποκοπιζμόρ – γενικά σαπακηη πιζηικ ά

1.1 Οπιζμόρ ηος ςποκοπιζμού

H δηαδηθαζία ηνπ ππνθνξηζκνχ, φπσο θαη θάζε άιιε γισζζηθή δηαδηθαζία, απνηειεί κηα θπζηθή
εμέιημε ησλ γισζζηθψλ ζπζηεκάησλ.

΢χκθσλα κε ηνλ βαζηθφ νξηζκφ ηνπ Μπακπηληψηε, ν ππνθνξηζκφο είλαη ε «µνξθνινγηθή θαη
ιεμηινγηθή ιεηηνπξγία ηήο γιψζζαο, µέζσ ηήο νπνίαο εθθξάδεηαη πξαγµαηηθή ή ζπλαηζζεµαηηθή
ζµίθξπλζε ηήο ζεµαζίαο ηήο πξσηφ ηππεο ιέμεο» .1 Με άιια ιφγηα, ην ππνθνξηζηηθφ είλαη κηα
λέα ιέμε ε νπνία έρεη ζεκαζηνινγηθή ζρέζε κε ηελ πξσηφηππε ιέμε , αιιά δηαθέξεη απφ απηήλ
ππφ ηελ έλλνηα φηη (ζπλήζσο) πξνζζέηεη θάπνην επηπιένλ λφεκα. Απηφ ην λφεκα, κε ηελ πην
γεληθή έλλνηα ηνπ , δείρλεη ηελ ζκίθξπλζε ε νπνία δελ αλαθέξεηαη κφλν ζην κέγεζνο, αιιά
δείρλεη θαη άιιεο αμίεο φπσο ηελ έληαζε ή ηε δηάξθεηα.2

Απφ ηνλ νξηζκφ ηνπ Μπακπηληψηε, κπνξνχκε λα ζπκπεξάλνπκε φηη ν ππνθνξηζκφο έρεη δχν
θχξηεο ιεηηνπξγίεο , εμίζνπ ζεκαληηθέο – ηελ πξαγκαηηθή θαη ηε ζπλαηζζεκαηηθή ιεηηνπξγία (ζα
ζπδεηήζνπκε γηα απηφ ην ζέκα παξαηηέξσ ζηελ εξγαζία ).

Δλδηαθέξνπζα είλαη θαη ε εηπκνινγία ηεο ιέμεο «ππνθνξηζκφο» ζηελ ειιεληθή , πνπ πξνέξρεηαη
απφ ην αξραίν ξήκα «ππνθνξίδνκαη» κε ηε ζεκαζία «κηιψ κε αγάπε, κηιψ ρατδεπηηθά ».3 Απηφ
ην γλψξηζκα είλαη ζεκαληηθφ γηα ηελ εξκελεία ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο ιεηηνπξγίαο ε νπνία είλαη
πνιχ ζπλεζηζκέλε ζηνλ ειιεληθφ ιαφ.

1 Γεψξγηνο Μπακπηληψηεο, Λεμηθό ηεο Νέαο Ειιεληθήο Γιώζζαο , ζει. 1848
2 Αζαλαζία Καξξά, Πξνβιήκαηα θιίζεο θαη ππνθνξηζκνύ ζηελ ειιεληθή θαη ζηα επξσπατθά ζπζηήκαηα
(Πάηξα, 2006), ζει. 8
3 Γεψξγηνο Μπακπηληψηεο, ζει. 1848

6 of 41
1.2 Αξιολογική μοπθολογία

Σν θαηλφκελν ππνθνξηζκνχ αλήθεη ζην κνξθνινγηθφ π εδίν ην νπνίν θέξεη ην ππνδεισηηθ φ
φλνκα ηεο αμηνινγηθήο κνξθνινγίαο (αγγιηθά evaluative morphology ), πνπ αζρνιείηαη θπξίσο κε
ηα ππνθνξηζηηθά θαη κε ην αληίζεηφ ηνπο ζηε γξακκαηηθή , δειαδή κε ηα κεγεζπληηθά. Πην
ζπγθεθξηκέλα , αζρνιείηαη κε φια ηα πξνζήκαηα θαη επηζήκαηά ηνπο.

Απηφ ην πεδίν είλαη μερσξηζηφ απφ νπνηνδήπνηε άιιν κέξνο ηεο κνξθνινγίαο θαη είλαη έλα
ακθηιεγφκελν ζέκα. Γηα ρξφληα, ε ιεγφκελε αμηνινγηθή κνξθνινγία , έλα ζρεηηθφ λέν πεδίν
εμεξεχλεζεο ζηε κειέηε ησλ γισζζψλ, έρεη πξνζεγγηζηεί κε πνιινχο δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο
απφ ηνπο γισζζνιφγνπο, νη νπνίνη δελ κπνξνχλ λα θαηαιήμνπλ ζε ζπκθσλία ζρεηηθά κε ηνπο
γεληθνχο θαλφ λεο γξακκαηηθήο απηνχ ηνπ πεδίνπ ηεο κνξθνινγίαο.4

Απηφ ην γεγνλφο νθείιεηαη ζηα δηαθνξεηηθά γισζζηθά ζπζηήκαηα . Γηα παξάδεηγκα, Geeraerts
θαη Bakema αλαθέξνπλ φηη, α λεμάξηεηα απφ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν δεκηνπξγνχληαη ζε
δηάθνξεο γιψζζεο, απηά ηα θαηλφκελα είλαη εθδειψζεηο πνηθίισλ απνρξ ψζεσλ5, φπσο
ζπκβαίλεη ζηηο γιψζζεο πνπ ζπγθξίλνπκε ζε απηήλ ηελ εξγαζία.

Δίλαη ν ππνθνξηζκφο έλα παγθφζκην θαηλφκελν; Απηφ είλαη ην δήηεκα πνπ εκθαλίδεη κεηά απφ
πνιιέο έξεπλεο πνπ έρνπλ γίλεη. Σν εξψηεκα απηφ είλαη ν ιφγνο γηα ηνλ νπνίν νη γισζζνιφγνη
ελδηαθέξνληαη γη ‟απηφ ην ζέκα θαη αλαδεηνχλ γεληθέο ηάζεηο νη νπνίεο ηζρχνπλ γηα φιεο ηηο
γιψζζεο . Οη πεξηζζφηεξνη παξαηήξεζαλ έλα π αγθφζκην ραξαθηεξηζηηθφ πνπ αλαθέξεηαη ην
γεγνλφο φηη ηα ππνθνξηζηηθά πξνέξρνληαη απφ ηε γιψζζα ηνπ παηδηνχ , φπσο θαλεξψλεηαη ζηελ

4 Nicola Grandi θαη Livia Körtvélyessy , Edinburgh Handbook of Evaluative Morphology (Edinburgh
University Press , 2015), κηα νιφθιεξε αλάιπζε ησλ ζεκαληηθφηεξσλ ζεσξεηηθψλ πξνζεγγίζεσλ ησλ γισζζνιφγσλ ,
κε παξαδείγκαηα απφ πεξηζζφηεξεο απφ 200 γιψζζεο .
5 Αζαλαζία Καξξά , ζει. 8

7 of 41
ηαπνληθή , γηα παξάδεηγκα, ζηελ νπνία, φπσο ζεκεηψλνπλ νη Geeraerts θαη Bakema , ην
ππνθνξηζ ηηθφ πξφζεκα (“ko“) πξνέξρεηαη απφ ην νπζηαζηηθφ «παηδί».6

1.3 Μησανιζμοί ζσημαηιζμού ςποκοπιζηικών

Απφ ηελ αξρή ησλ γισζζηθψλ ζπνπδψλ κέρξη ζήκεξα , γηα λα πεξηγξάςνπλ ηηο γιψζζεο απφ
κνξθνινγηθή άπνςε, νη γισζζνιφγνη έρνπλ ρξεζηκνπνηήζεη δχν ζεκαληηθνχο φξνπο. Απηνί
είλαη επξέσο απνδεθη νί θαη δελ ρξεζηκνπνηνχληαη κφλν γηα ηελ ηαμηλφκεζε ησλ γισζζψλ, αιιά
θαη γηα ηηο δηαδηθαζίεο ζρεκαηηζκνχ ιέμεσλ . Δπν κέλσο, ν ππνθνξηζκφο , σο δηαδηθαζία
ζρεκαηηζκνχ ιέμεσλ, κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζεί ζπλζεηηθώο (ζπλήζσο κε ηε ρξήζε
επηζεκάησλ ) ή αλαιπηηθώο , δειαδή πεξηθξαζηηθώο .7

Θα εμεγήζνπκε θαη ηνπο δχν ηξφπνπο , αιιά, δ ηφηη ζηελ παξνχ ζα εξγαζία πξφθεηηαη γηα κηα
ζχγθξηζε κεηαμχ δχν γισζζψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ , φπσο ζα δνχκε, πνιιά ζπλζεηηθά
ππνθνξηζηηθά, απηά καο ελδηαθέξνπλ ηδηαίηεξα .

Γχν θηιφινγνη πνπ δηεμήγαγαλ ζεκαληηθέο έξεπλεο γηα ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα είλαη νη Geeraerts
θαη Bakema ,8 νη νπνίνη πεξηγξάθνπλ ηα κέζα κε ηα νπνία κπνξν χκε λα δηακνξθψλνπκε
ππνθνξηζηηθά. Έηζη, αλάκεζα ζηνπο δηάθνξνπο ζπλζεηηθφπο ηξφπνπο, δηαθξίλνληαη ε
πξνζεκαηνπνίεζε (ππνθνξηζκφο κέζσ πξνζεκάησλ, φρη πνιχ ζπλεζηζκέ λνο ζηηο επξσπατθέο
γιψζζεο , π.ρ. ην ηαπσληθφ kawa «πνηάκη» ζα γίλεη kogawa «πνηακάθη» ), ν αλαδηπιαζηαζκόο

6 Rochelle Lieber θαη Pavol Stekauer , The Oxford Handbook of Derivational Morphology (Oxford
University Press, 2014) – Livia Körtvélyessy, “Evaluative Derivation”, ζει. 312
7 Anna Theresa Hägg, A contrastive study of English and Spanish synthetic diminutives (University of Oslo,
2016), ζει. 8
8 Γπζηπρψο, επεηδή δελ θαηάθεξα λα απνθηήζσ ηα βηβιία ηνπο, νη ηδέεο ηνπο αλαθέξνληαη εδψ απφ άιιεο
πεγέο (δεπηεξεχνπζεο πεγέο)

8 of 41
(ππνθνξηζκφο κέζσ ηεο επαλάιεςεο ηεο βαζηθήο ιέμεο ) θαη, βεβαίσο, ε επηζεκαηνπνίεζε
(ππνθνξηζκφο κέζσ επηζεκάησλ) πνπ καο ελδηαθέξεη πεξηζζφηεξν.9

Ωο πξνο ηηο αλαιπηηθέο δνκέο , ε αγγιηθή γιψζζα είλαη ίζσο ην πην αληηπξνζσπεπηηθφ
παξάδεηγκα φισλ ησλ επξσπατθψλ γισζζψλ ράξε ζηε δεκνηηθφηεηά ηεο θαη ζην γεγνλφο φηη
ρξεζηκνπνηεί ζπλζεηηθέο δνκέο ζπάληα , αθνχ είλαη κηα κάιινλ θησρή κνξθνινγηθά γιψζζα .

Γηα λα θαηαιάβνπκε ζαθέζηεξα η ε δηαθνξά κεηαμχ ησλ ζπλζεηηθψλ θαη ησλ αλαιπηηθψλ
ππνθνξηζηηθψλ, αο δνχκε ην παξάδεηγκα (1), ην νπνίν δείρλεη ην ξνπκαληθφ νπζηαζηηθφ « fată»
καδί κε ην ππνθνξηζηηθφ πνπ ζρεκαηίδεη (α), θαη ην ηζνδχλακφ ηνπο ζε δχν άιιεο γιψζζεο .

(1) α) Ρνπκαληθή : fată → fetiță
β) Ιζπαληθή : niña → niñita
γ) Αγγιηθή : girl → little girl

Παξαηεξνχκε φηη, ζηηο δχν πξψηεο γιψζζεο (α θαη β ), ην ππνθνξηζ ηηθφ ζρεκαηίδεηαη
πξνζζέηνληαο έλα επίζεκα , δειαδή ζπλζεηηθά, ελψ ζηελ αγγιηθή (γ) ζρεκαη ίδεηαη
ρξεζηκνπνηψληαο κηα άιιε ιέμε κε ηελ έλλνηα «κηθξφ» (θ πξηνιεθηηθά «κηθξφ θνξ ίηζη»), δειαδή
πεξηθξαζηηθά.

Γεληθά φκσο, ζπγγξαθείο φπσο νη Geeraerts θαη Bakema ζεσξνχλ φηη ν φξνο «ππνθνξηζηηθφ»
είλαη πεξηνξηζκέλνο θαη αλαθέξεηαη κφλν ζε απηά ηα ζπλζεηηθά ππνθνξηζηηθά10 (κηα αλαιπηηθή
δνκή δελ απνηειεί κηα κνξθνινγηθή δηαδηθαζί α, απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα λα κπνξέζεη
πξαγκαηηθά λα ραξαθηεξηζηεί σο «ππνθνξηζηηθφ» ).

9 Αζαλαζία Καξξά, ζει. 9
10 Ibid., ζει. 8

9 of 41
1.4 Σημαζιολογία ηων ςποκοπιζηικών

΢ηελ αξρή απηήο ηεο εξγαζίαο, ζπδεηήζακε ηνλ νξηζκφ ηνπ ππνθνξηζκ νχ θαη δηαπηζηψζακε φηη
ρξεζηκνπνηείηαη ή θπξηνιεθηηθά – αιιηψο πξαγκαηηθ ά – γηα λα εθθξάζεη θάπνηα ζµίθξπλζε ηε ο
ζεµαζ ίαο ηε ο πξσηφηππεο ιέμεο ( π.ρ. «ηξαπεδάθη» κε ηελ έλλνηα «κηθξφ ηξαπέδη» ), ή κε
ζπλαηζζεκαηηθή αμία, ε νπνία ζπλεπάγεηαη πςειφ επίπεδν ππνθεηκεληθφηεηαο.

Σν ππνθνξζηηθφ ππνδειψλεη πνιιαπιέο έλλνηεο νη νπνίεο εθθξάδνπλ ζεηηθά ζζλαηζζήκαηα
(αγάπε, ζηνξγή, γιπθήηεηα, θαινζχλε θ.ιπ.), αιιά, φπσο ήηαλ αλακελφκελν, απηφ δελ
ζπκβαίλεη ζε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο, νχησο ε έθθξαζε ελφο αξλεηηθνχ ζπλαηζζήκαηνο δελ είλαη
θαζφινπ ζπάληα (πεξηθξφλεζε, ππνηίκεζε, εηξσλεία, αθφκε θαη θνξντδία).11 Aπηή ε κεγάιε
πνηθηιία ζπλαηζζεκάησλ δελ πεξηνξίδεηαη ζε νξηζκέλεο γιψζζεο ή νκάδεο γισζζψλ. Η ρξήζε
σο εθθξαζηηθέο ιέμεηο είλαη κάιινλ εηδηθφ ραξαθηε ξηζηηθφ φισλ ησλ γισζζψλ ζηηο νπνίεο
ππάξρνπλ ππνθνξηζηηθά.

Δπεηδή ζε απηφ ην κέξνο κηιάκε ζε γεληθέο γξακκέο γηα ηε ζεκαζηνινγία ησλ ππνθνξηζηηθψλ ,
πξέπεη λα αλαθέξνπκε ην φλνκα ηνπ Jurafsky, ν νπνίνο έγξαςε κεγάιν φγθν εξγαζηψλ ζρεηηθά
κε απηφ ην ζέκα . Παξ‟φιν πνπ ζηε κειέηε ηνπ αλαδεηθλχεη ηνπο δχν ηξφπνπο αλάιπζεο κηαο
γιψζζαο, δειαδή ζπγρξνληθά (κε βάζε ηελ αλάιπζε κηαο γιψζζαο ζε έλα ζπγθεθξηκέλν ζεκείν
ηεο ηζηνξίαο ) θαη δηαρξνληθά (κε βάζε ηε δηεξεχλεζε ησλ ηζηνξηθψλ πξνεγνπκέλσλ θαη ησλ
κειινληηθψλ πξαγκαηνπνηήζεσλ ηεο ίδηαο γιψζζαο ), o γισζζνιφγνο ζεσξεί φηη, γηα λα
θαηαλνήζνπκε ηε ζχλζ εηε ζεκαζηνινγία ηνπ ππνθνξηζηηθ νχ, είλαη απαξαίηεην λα εμεηάζνπκε
ηε ζπγρξνληθή αλάιπζε ιακβάλνληαο παξάιιεια ππφςε ηε δηαρξ νληθή θχζε .12 Ωο εθ ηνχηνπ,
ην εμαηξεηηθφ εχξνο ζεκαζηψλ δελ ζρεηίδεηαη κφλν κε ηελ ςπρνινγηθή δνκ ή ηνπ λνπ ελφο
νκηιεηή, αιιά βαζίδεηαη ζε κεγάιν βαζκφ ζηνπο θνηλσληνινγηθνχο θαη πνιηηηζηηθνχο

11 Irina Vrabie, Series IV: Philology and Cultural Studies, Vol. 10 (59) No. 1 (Bulletin of the Transilvania
University of Bra șov, 2017), The conceptual category of the diminutive in English and Romanian , ζει. 37
12 Daniel Jurafsky, Language, Vol. 72, No. 3 (Sep., 1996), Universal Tendencies in the Semantics of the
Diminutive , ζει. 533

10 of 41
παξάγνληεο.13 Με άιια ιφγηα, νη δηαθνξέο πνπ ζπλαληάκε κε ηαμχ ησλ ιαψλ ηνπ θφζκνπ θαη φ, ηη
απηνί ν η ιανί εθηέζεθαλ θαζ' φιελ ηελ δηάξθεηα ηζηνξίαο αληηθαηνπηξίδνπλ ηε ζπρλφηεηα θαη ηηο
απνρξψζεηο ησλ ππνθνξηζηηθψλ ζηηο γιψζζεο ηνπο.

Δθηφο απφ ην γεγνλφο φηη αληηπξνζσπεχ νπλ έλα εξγαιείν ζηελ έθγξαζε ηφζσλ αμηψλ
(κηθξφηεηα, ρνλδξηθή εθηίκεζε, επίηαζε, ζηνξγή , αθφκε θαη ην γπλαηθείν θχιν ζε νξηζκέλεο
γιψζζεο φπσο ε θαληνλέδηθε ), ην θαηλφκελν γίλεηαη αθφκα πην ελδηαθέξνλ φηαλ εκθαλίδνληαη
παξάδνμα φρη κφλν κεηαμχ γισζζψλ, αιιά θαη ζηελ ίδηα γι ψζζα, φπσο παξαηεξνχκε ζην
παξάδεηγκα ηνπ Jurafsky απφ ηα ηζπαληθά – ζηε κεμηθαληθή ηζπαληθή, ην ππνθνξηζηηθφ « ahorita »
(= ηψξα + επίζεκα ππνθνξηζκνχ) ζεκαίλεη «ακέζσο» θαη έρεη εληεηλφκελε δχλακε, ελψ ζηελ
ηζπαληθή πνπ νκηιείηαη ζηελ Κνχβα ή ζηε Γνκηληθαλή Γεκνθξαηία, ην ίδην ππνθνξηζηηθφ
ζεκαίλεη «ζχληνκα, ζε ιίγν» θαη έ ρεη εμαζζελεηηθή δχλακε.14

Σν παξαπάλσ παξάδεηγκα είλαη κφλν έλα απφ ηα πνιιά παξαδείγκαηα πνπ ππάξρνπλ ζηηο
γιψζζεο ηνπ θφζκνπ, αιιά αξθεί λα απνδείμνπκε φηη ε παξακέιεζε ηεο δηαρξνληθήο θχζεο ζα
ήηαλ ν ιαλζαζκέλνο ηξφπνο εμέηαζεο ηνπ θαηλνκ έλνπ πνπ αλαιχνπκε.

΢ρεηηθά κε ηε δηαθνξά κεηαμχ ηεο ζεκαζηνινγίαο ηεο πξσηφηππεο ιέμεο θαη ηεο
λενζπζηαζείζαο ι έμεο, κπνξεί λα είλαη πεξηζζφηεξν ή ιηγφηεξν βαξπζήκαληε – αλ ζπγθξίλεηε
ηελ αγγιηθή ιέμε « pig» (ρνίξνο) θαη ην ππνθνξηζηηθφ « piglet » (ρνηξίδη ν) κε ην παξφκνην δεπγάξη
«book » (βηβιίν) θαη « booklet » (βηβιηάξην) , ζα δείηε πσο ε ζεκαζηνινγηθή δηαθνξά είλαη
βεβαίσο κεγαιχηεξε ζηε δεχηεξε πεξίπησζε.15

΢ε θάζε πξάμε νκηιίαο , φκσο, αλεμάξηεηα απφ ην είδνο ηνπ ζπλαηζζήκαηνο πνπ εθθξάδνπλ θαη
αλεμάξηεηα απφ ην βαζκφ έληαζεο, ηα ππνθνξηζηηθά δείρλνπλ ηε ζηάζε ηνπ νκηιεηή απέλαληη ζε
θάηη ή θάπνηνλ,16 επνκέλσο ε ρξήζε ηνπο ζπλδέεηαη ζηελά κε ην πιαίζην . Απηφ ζεκαίλεη φηη,

13 Ibid.
14 Daniel Jurafsky, ζει. 534
15 Irina Vrabie, ζει. 37-38
16 Ibid.

11 of 41
θαηά ηε δηαδηθαζία ηε ο αλάιπζεο ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ ππνθνξηζηηθψλ, είλαη απαξαίηεην λα
δψζνπκε πξνζνρή ζε πνιινχο παξάγνληεο νη νπνίνη πξαγκαηηθά δελ έρνπλ θακία ζρέζε κε ηε
γξακκαηηθή (ε πξννπηηθή ηνπ νκηιεηή θαη ε αλαπφθεπθηε ππνθεηκεληθφηε ηά ηνπ, ν ηχπνο ηεο
νκηιίαο, ην θνηλσληθφ πιαίζην, νη ξφινη ησλ δχν ζπκκεηερφλησλ ζηε ζπδήηεζε θαη ν ηχπνο ηεο
ζρέζεο κεηαμχ ηνπο θ.ιπ.).

΢ηελ αλάιπζε ηνπ Jurafsky βξίζθνπκε κηα άιιε ελδηαθέξνπζα πιεξνθνξία πνπ αμίδεη λα
κλεκνλεπ ζεί γηα ηε ζεκαζηνινγία ηνπ ππνθνξηζ ηηθνχ. Απηή αλαθέξεηαη ζην γεγνλφο φηη, κ εηά
ηελ αλαθαηαζθεπή ηεο «πξσηντλδνεπξσπατθή ο» γιψζζα ο (αγγιηθά Proto -Indo-European, ε
θαηαγσγή φισλ ησλ ηλδν επξσπατθψλ γισζζψλ) , έρεη θαζηεξσζεί απφ ηνπο γισζζνιφγνπο φηη ζε
απηή ηε γιψζζα ππήξρε έλα επίζεκα *-ko- ην νπνίν εκθαλ ίδεηαη κε ππνθνξηζηηθή ζεκαζηνινγία
ζηηο ζχγρξνλεο ηλδν επξσπατθέο γιψζζεο . Απηφ ην επίζεκα, φκσο, ζχκθσλα κε ηελ
αλαθαηαζθεπή ηνπ θηιφινγνπ Brugmann , ζηε πξσηντλδνεπξσπατθή ζήκαηλε «θάηη πνπ είλαη ίζν
κε ηελ πξσηφηππε ιέμε» ή «θάηη πνπ είλαη "ζαλ" ηελ πξσηφηππε ιέμε », δειαδή θάηη πνπ είλ αη
απιά παξφκνην .17

17 D. Jurafsky , ζει. 538

12 of 41
2. Ο ςποκοπιζμόρ ζηην ελληνική γλώζζα

2.1 Γενικά σαπακηηπιζηικά

Αλ κ έρξη απηφ ην ζεκείν πεξηγξάςακε ην θαηλφκελν ηνπ ππνθνξηζκνχ κε ηα βαζηθά γεληθά
ραξαθηεξηζηηθά ηνπ, ζηηο επφκελεο ελφηεηεο ηεο εξγαζίαο ζα ζπδεηήζνπκε ηελ εκθάληζε ηνπ
ίδηνπ θαηλνκέλνπ ζηηο ππφ εμέηαζε γιψζζεο, δειαδή ζηελ ειιεληθή θαη ζηε ξνπκαληθή γιψζζα ,
μεθηλψληαο απφ ηελ πξψηε .

Τπάξρνπλ πνιιά πξάγκα ηα πνπ πξέπεη λα ζεκεησζνχλ γηα απηφ ην θαηλφκελν θαη πσο
εθδειψλεηαη ζηα ειιεληθά θαη ζηα ξνπκαληθά , αιιά, δπζηπρψο, νη πεξηνξηζκ έλεο δηαζ ηάζεηο
απηήο ηεο εξγαζίαο δελ καο επηηξέπνπλ λα πάκε ζε πνιιέο ιεπηνκέξεηεο . Παξά απηήλ ηελ
θαηάζηαζε , ζα θαηαγξάςνπκε ηα πην θαζνξηζηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ππνθνξηζκνχ θαη γηα ηηο
δχν γιψζζεο , κε θάπσο κεγαιχηεξε έκθαζε ζηελ ειιεληθή ιφγσ ηνπ γεγνλφηνο φηη, σο γιψζζα
απηήο ηεο εξγαζίαο, απνθηά θάπνηα κεγαιχηεξε ζεκαζία.

Ο φξνο ρξεζηκνπνηεκ έλνο ζηελ ειιεληθή γιψζζα – ππνθνξηζηηθό – πξνέξρεηαη απ φ ην φλνκα
ηνπ θαηλνκ έλνπ – ππνθνξηζκόο – ην νπνίν , φπσο πξναλαθ έξζεθα , έρεη σο πξνέιεπζε ην αξραίν
ξήκα «ππνθ νξίδνκαη» κε ηελ έλλνηα «ρξεζηµνπνηψ ππνθνξη ζηηθέο ή ρατδεπηηθέο ιέμεηο ».18
Ωζηφζν, ν Μπακπηληψηεο πξνζθέξεη έλα ζπλψλπκν γηα ηα ππνθνξηζηηθά ( ζµηθξπληηθά ) θαη
πξνζζέηεη ην αθφινπζν πξάγκα : «Σα παξάγσγα ή ηα ζχλζεηα πνπ δε ιψλνπλ πξαγµαηηθή
ζµίθξπλζε , νλνµάδνληαη ζµηθξπληηθά (deminutiva) ή θαη ππνθνξηζηηθά », ελψ «ν φξνο
ππνθν ξηζηηθά είλαη θαιχηεξν λα ρξεζηµνπνηε ίηαη γηα παξάγσγα ή ζχλζεηα πνπ δειψλνπλ έλα
άιιν είδνο ζµί θξπλζεο, ηε ζπλαηζζεµαηηθή ζµί θξπλζε ».19 Ωο εθ ηνχηνπ, ε ειιεληθή γιψζζα
επηιέγεη λα ρξεζηκνπνηήζεη ηνλ φξ ν πνπ θπξηνιεθηηθά νξίδεη ηε ζπλαηζζεµαηηθή ζµίθξπλζε , σο
γεληθφο φξνο γηα φιεο ηηο ιέμεηο απηήο ηεο θαηεγνξίαο.

18 Γεψξγηνο Μπακπηληψηεο , ζει. 1848
19 Ibid.

13 of 41
Απηφ ην γεγνλφο είλαη ζεκαληηθφ ζε ζχγθξηζε κε ηελ θαηάζηαζε ζε άιιεο επξσπατθέο γιψζζεο ,
ηδηαίηεξα ζηε ξνπκαληθή σο γιψζ ζα ζχγθξηζεο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο . ΢ε αληίζεζε κε ηελ
ειιεληθή, ζε πνιιέ ο απφ απηέο ηηο γιψζζεο , ε γεληθή ιέμ ε πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηα
ππνθνξηζηηθά πξνέξρεηαη απφ ηε ιαηηληθή θαη νξίδεη ηελ πξαγκαηηθή ζκίθξπλζε . Παξαδείγκαηνο
ράξηλ , ην « diminutive » ζηελ αγγιηθή θαη ην « diminutiv » ζηε ξνπκαληθή πξνέξρνληαη απφ ηα
ιαηηληθά (κέζσ ηεο γαιιηθήο θαη ζηηο δχν) θαη έρνπλ ην ίδην νπζηψδεο λφεκα ηεο πξαγκαηηθήο
ζκίθξπλζεο.20

2.2 Μησανιζμοί ζσημαηιζμού

Όιεο νη γιψζζεο είλαη πεξηζζφηεξν ή ιηγφηεξν κνξθνινγηθά πινχζηεο. Αλ ιάβνπκε ππφςε ην
γεγνλφο φηη φζν πην πινχζηεο είλαη, ηφζν πεξηζζφηεξν πξνηηκφπλ ηηο ζπλζεηηθέο θαηαζθεπέο (σο
γεληθφο θαλφλαο),21 ε ειιεληθή γιψζζα δελ απνηειεί εμαίξεζε θαη ζρεκαηίδεη ζπλζεηηθά
ππνθνξηζηηθ ά – ζπλήζσο (φρη πάληα, φ πσο ζα δν χκε) κέζσ επηζεκαηνπνίεζεο .

Φπζηθά, α λ θαη ε επηζεκαηνπνίεζε είλαη ν πην ζπλεζηζκέλνο ηξφπνο ζρεκαηηζκνχ ειιεληθψλ
ππνθνξηζηηθψλ, νη άιινη ηξφπνη ζρεκαηηζκνχ δελ ιείπνπλ.

Πξνπαληφο , ζρεδφλ θάζε ππνθνξηζηηθφ κπνξεί λα δηακνξθσζεί θαη πεξηθξαζηηθά (π.ρ. ηξαπεδάθη
ή κηθξό ηξαπέδη – νη δχν κνξθέο) , ρσξίο απηφ λα ζεκαίλεη φηη ν ζπλδπαζκφο ησλ δχν ηξφπσλ
είλαη αδχλαηνο ( ηξαπεδάθη , κηθξό ηξαπέδη , θαη κηθξό ηξαπεδάθη – φια είλαη δχλαηα).22 Μπνξνχκε
έηζη λα παξαηεξήζνπκε φηη ε ειιεληθή είλαη πν ιχ επέιηθηε , εηδηθά ζηνλ πξνθνξηθφ ιφγν, φπνπ
αλήθνπλ νη πεξηζζφηεξεο ιέμεηο απηήο ηεο θαηεγνξίαο.

20 Dicționarul explicativ al limbii române , ediția a II -a revăzută și adăugită (Academia Română, Institutul
de Lingvistică “Iorgu Iordan”, 2009), dexonline.ro
Oxford Living Dictionaries , en.oxforddictionaries.com
21 Αζαλαζία Καξξά , ζει. 11
22 Α. Καξξά , ζει. 12

14 of 41
2.2.1 Πποθήμαηα /Σςμθύμαηα

΢ηελ ειιεληθή γιψζζα ππάξρνπλ κεξηθά ζπλζεηηθά /πξνζήκαηα ηα νπνία ζπλδένληαη ζηελ αξρή
κίαο ιέμεο θαη ηελ δίλνπλ κε απηφλ ηνλ ηξφπν ππνθνξηζηηθή ζεκαζία , παξφιν πνπ ζην παξφλ
είλαη ιεμηνινγηθά ( δελ αλαγλσξίδνληαη σο ππνθνξηζηηθά) :

1. Υπο-, έλα παξαγσγηθφ πξφζεκα ζηελ ειιεληθή γιψζζα ην νπνίν έρεη ηε γεληθή έλλνηα ηνπ
"ιηγφηεξν απφ ην θαλνλ ηθφ" (ρσξίο ζπλαηζζεκαηηθφ λφεκα) – ζην παξ άδεηγκα (2) ζπλδέεηαη κε
επίζεηα ζε –νο ηα νπνία δείρλνπλ κηα θπζηθή ηδηφηεηα (α) ή έλα ρξψκα (β), γηα λα ζρεκαηίζεη
λέεο ιέμεηο ηεο ίδηαο κνξθνινγηθήο θαηεγνξίαο.23

(2) α) γφληκνο → ππνγφληκνο
β) θίηξηλνο → ππνθίηξηλνο

2. Μικπο -, έλα άιιν ζπλζεηηθφ γηα ππνθνξηζηηθά , είλαη ζηελ πξαγκαηηθφ ηεηα ην επίζεην κηθξόο
ην νπνίν ζρεκαηίδεη νπζηαζηηθά, φπσο βιέπνπκε ζην παξάδεηγκα (3).24

(3) α) καγαδί → κηθξν κάγαδν
β) ηδηνθηήηεο →µηθξν τδηνθηήηεο

3. Χιλο -, πνιχ παξαγσγηθφ, ην ζπλζεηηθφ απηφ πξνέξρεηαη απφ ην επίζεην ςηιόο , κπνξεί λα
εθθξάδεη πνιιέο απνρξψζεηο (ε πην απιή πεξηγξαθή ηεο ζεκαζίαο ηνπ δίλεηαη, φκσο, απφ ηε
ζπλσλπκία ηνπ κε ην επίξεκκα ιίγν) θαη, αλ παξαηεξήζνπκε ην παξάδεηγκα (4), βιέπνπκε πσο
ζρεκαηίδεη ιέμεηο πνιιψλ κνξθνινγηθψλ θαηεγνξη ψλ: ξήκαηα (α), νπζηαζηηθά (β), επίζεηα (γ),
επηξξή καηα (δ), αθφκα θαη επηθσλήκαηα (ε).25

23 Αγγειηθή Δπζπκίνπ , Modern Greek diminutive and augmentative adjectives (in a crosslinguistic
perspective) , ζει. 8
24 Γεψξγηνο Μπακπηληψηεο , ζει. 1848
25 Γηψξγνο Ξπδφπνπινο , Psilo -: exploring the case of a “diminutive” in Modern Greek (University of
Patras), ζει. 1-3

15 of 41

(4) α) μερλάσ → ςηινμερλάσ
θαηαιαβαίλσ → ςηινθαηαιαβαίλσ
β) ράνο → ςηινράνο
γ) απφηνκνο → ςηιναπφηνκνο
ειίζηνο → ςηινειίζηνο
δ) καθξηά → ςηινκαθξηά
ράιηα → ςηινράιηα
ε) φρ → ςηινφρ

Σν ελδηαθέξνλ γηα ην παξαπάλσ ζπλζεηηθφ είλαη φηη κπνξεί λα ζπλππάξρεη κε ππνθνξηζηηθά
επηζήκαηα πξνθεηκέλνπ λα κεηξηαζηεί ε αξλεηηθή αμηνιφγεζε ( π.ρ. ςηινραδνύιεο ).26 Ωο εθ
ηνχηνπ, πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε ην γεγνλφο φηη ε ειιεληθή γιψζζα επηηξέ πεη πεξηζζφηεξ α απφ
έλα ππνθνξηζ ηηθά ζηνηρεία κέζα ζηελ ίδηα ιέμε .

Δπηπιένλ , ην ςηιν- απνηειεί κία εηδηθή πεξίπησζε δεδνκέλνπ φηη κπνξεί λα βξεζεί σο απηφλνκν
κέξνο ζε κηα ζπδήηεζε, δειαδή ρσξίο λα ζπλδέεηαη κε θαλέλα άιιν ζηνηρείν , φπσο
παξαηεξνχκε ζην παξάδεηγκα (5) .27

(5) Α : Πεξάζαηε θαιά ζην γάκν ηνπ ;
B: Ψηιό .

Ωζηφζν, θαλέλα απφ ηα παξαδείγ καηα απηά δελ ρξεζηκνπνηείηαη ζηελ επίζεκε γιψζζα .

4. Φαμο -/Φαμό -, ζπλζεηηθφ ην νπνίν πξνέξρεηαη απφ έλα επίξεκκα ( ράκσ ) θαη, φπσο βιέπνπκε
ζην παξάδεηγκα (6), κπνξεί λα ζρεκαηίζεη ξήκαηα (α) φηαλ ην δεχηεξν ζπλζεηηθφ είλαη έλα ξήκα,
ή νπζηαζηηθά (β , γ) φηαλ αθνινπζείηαη απφ έλα νπζηαζηηθφ.28

26 Αγγειηθή Δπζπκίνπ , ζει. 9
27 Γηψξγνο Ξπδφπνπινο , ζει. 3
28 Αζαλαζία Καξξά, ζει. 12 -13

16 of 41

(6) α) γειψ → ρακν γειψ
β) θιαδί → ρακό θιαδν
γ) ζπ ίηη → ρακό ζπηην

Παξαηεξνχκε πσο ην ηειηθφ θσλήελ κεηαηνπίδεηαη απφ ην ί ζην o ζηελ πεξίπησζε ησλ
νπζηαζηηθψλ , φπσο ζπκβαίλεη θαη ζε έλα απφ ηα πξνεγνχκελα παξαδείγκαηα , δειαδή ζην
παξάδεηγκα 3 -α: καγαδ ί → κηθξνκάγαδ ν.

Δθηφο απφ απηά κε ην επίξεκκα ράκσ , ππάξρνπλ θαη άιιεο ππνθνξηζηηθέο ιέμεηο πνπ
απνηεινχληαη απφ έλα επίξξεκα θαη έλα ξήκα , π.ρ. ζηγνηξαγνπδώ (ζηγά + ηξαγνπδ ψ), ιέμεηο νη
νπνίεο πξαγκαηηθά δελ αιιάδνπλ ηε ζεκαζία ηνπ πξσηφηππνπ ξήκαηνο, αιιά ηε δειψλνπλ ζε
κηθξφηεξε έληαζε .29

Σέινο, ν Ξπδφπνπινο θάλεη ηε δηαθνξά κεηαμχ φισλ απηψλ ησλ πξνζεκ άησλ θαη ησλ
ππνθνξηζηηθψλ επηζεκάησλ γηα ηα νπνία ζα κηιήζνπκε ζηε ζπλέρεηα. Ο γισζζνιφγνο ζέηεη ηελ
αθφινπζε εξψηεζε: απηά ηα πξνζήκαηα είλαη «πξαγκαηηθά » ππνθνξηζηηθά ή φρη ; Απηφο μεθηλά
απφ ηελ θπξηνιεθηηθή ζεκαζία ησλ ππνθνξηζηηθψλ (ε κείσζε ηνπ κεγέζνπο , ηεο πνζφηεηαο –
γηα ηα νπζηαζηηθά – ή ηεο έ ληαζε ο – γηα ηα επίζεηα ) θαη ζεκεηψλεη φηη απηή ε ζεκαζία δίλεηαη
θπξίσο απφ επηζή καηα, ελψ ηα πξνζήκαηα , αλ θαη ραξαθηεξίδνληαη σο ππνθνξηζηηθ ά, ηηο
πεξηζζφηεξεο θνξέο έρνπλ ππνηηκεηηθή ζεκαζία . Άιισζηε , φια ηα ππνθνξηζηηθά πνπ
ζρεκαηίδνληαη κε ην ζπλζεηηθφ ςηιν-, γηα παξάδεηγκα, αλήθνπλ απζηεξά ζηελ αλεπίζεκε
επηθηλσλία , ελψ ηα επηζή καηα κπνξνχλ λα βξεζνχλ θαη ζηελ επίζεκε γιψζζα .30
Αο ηνλίζνπκε ην γεγνλφο φηη ε ειιεληθή γιψζζα επηηξέπεη ηελ ηαπηφρξνλε ρξήζε πεξηζζφηεξσλ
ππνθνξηζηηθψλ ζηνηρείσλ ζηελ ίδηα ιέμε , είηε πξφθεηηαη γηα πξνζήκαηα, επηζή καηα ή
πεξηθξαζηηθέο δνκ έο. Απηφ θαίλεηαη ζην παξάδεηγκα (7) ,31 κε ηελ πξνηψηππε ιέμε (α), ηελ ιέμε
κε ππνθνξηζηηθά επηζήκαηα (β), θαη ηελ ιέμε (β) κε έλα πξφζζεην πξφζεκα (γ).

29 Ibid.
30 Γηψξγνο Ξπδφπνπινο , ζει. 6
31 Γ. Ξπδφπνπινο , ζει. 7

17 of 41

(7) α) γιπθφο
β) γιπθ -νπι-ίηζ-ηθνο
γ) ςηιν -γιπθ -νπι-ίηζ-ηθνο

2.2.2 Επιθήμαηα

΢ηελ δηαδηθαζία ππνθνξηζκνχ, ε ειιεληθή ρξεζηκνπνηεί πιήζνο επ ηζεκάησλ, ηα νπνία ζα δν χκε
ζηε ζπλέρεηα .

2.2.2.1 Τα πιο κοινά επιθήμαηα

Γηα λα απνθεπρζεί έλαο κε γάινο αξηζκφο ππνζεκεηψζεσλ, πξέπεη λα αλαθέξσ φηη ε εηπκνινγία
απηψλ ησλ επηζεκάησλ ιακβάλεηαη απφ ην ιεμηθφ ηνπ Μπακπηληψηε (ζηε ζειίδα φπνπ βξίζθεηαη
θάζε θαηάιεμε, αιθαβεηηθψο), ελψ ηα παξαδείγκαηα ή άιιεο πιεξνθνξίεο ιακβάλν ληαη απφ
δηάθνξεο κειέηεο θαη εξγαζίεο (ζηελ πεξίπησζε απηή ζα αλαθεξζνχλ ζηηο ππνζεκεηψζεηο) ή
απφ ην ίδην ιεμηθφ.

-άκηρ, παξαγσγηθφ επίζεκα, πξνέξρεηαη απφ ην νπδέηεξν –άθη (ειιεληθή πξνέιεπζε) θαη
ρξεζηµνπνηείηαη ζε θνηλά νπζηαζηηθά αξζεληθνχ γέλνπο (8-α) ή ζε νλφκαηα αξζεληθνχ γέλνπο
(8-β).

(8) α) θνζκ άθεο < θφζκνο
β) Γεκεηξ άθεο < Γεκήηξεο , Γηαλλ άθεο < Γηάλλεο

Όηαλ ρξεζηκνπν ηείηαη γηα θχξηα νλφκαηα (Γηαλλ άθεο, Γεκεη ξάθεο , Γησξγάθεο θ.ιπ.) , ην -άθεο
είλαη ρα τδεπηηθφ θαη εθθξάδεη ηελ νηθεηφηεηα.

-άκα, κε ηελ ίδηα εηπκνινγία κε ην –άθεο (ζχκθσλα κε ηνλ Μπακπηληψηε) , είλαη έλα επίζεκα
ζειπθψλ νπζηαζηηθψλ πνπ δε ιψλνπλ ζπγγέλεηα (π.ρ. γηαγη άθα < γηαγηά), νπφηε δελ είλαη πνιχ
παξαγσγηθφ .

18 of 41
-άκορ , έλα άιιν παξαγσγηθφ επίζεκα γηα νπζηαζηηθά αξζεληθνχ γέλνπο πνπ πξνέξρεηαη απφ ην
νπδέηεξν –άθη θαη βξίζθεηαη ζε θνηλά νπζηαζηηθά ( 9α).

(9) α) αλζξσπ άθνο < άλζξσπνο, δξνκ άθνο < δξφκνο, δηθεγνξ άθνο < δηθεγφξνο

-άκι, είλαη ην πιένλ παξαγσγηθφ θαη ην πην ζπρλφρξεζην ππνθνξηζηηθφ επίζεκα ηεο ειιεληθ ήο.32
Πξνέξρεηαη απφ ην -άθηλ (ζηε κεηαγελέζηεξε ειιεληθή), ρξεζηκνπνηείηαη ζε νπζηαζηηθά θάζε
γέλνπο (πξνο ην πάξνλ ζα δνχκε κφλν κεξηθά νπδέηεξα ζην (10 -α), αθνχ είλαη πην θνηλά ) θαη ζε
θάπνηα επηξξήκαηα (10-β).

Δπίζεο, σο απφδεημε γηα ην γεγνλφο φηη ε ίλαη ε πην ζπρλφρξεζην ππνθνξηζηηθφ επίζεκα, ην –άθη
ρξεζηκνπνηείηαη ζε δάλεηα νπζηαζηηθά (μέλεο πξνέιεπζεο) «γηα ηελ έληαμε ηνπο ζην θιηηηθφ
ζχζηεµα ηήο Διιεληθήο, ρσξίο λα έρνπλ απαξαίηεηα ηε ιεηηνπξγία ηνχ ππνθνξηζµνχ »33 (10-γ).

(10) α) δεληξ άθη < δέληξν, ρεξ άθη < ρέξη, απηνθηλεη άθη < απηνθίλεην
β) ιηγ άθη < ιίγν
γ) ηξαλδηζην ξάθη < ηξαλδίηνξ, ζθεηζ άθη < ζθεηο

-ίκορ, -ίκα, -ίκι, επηζήκαηα γηα ηνλ ζρεκαηηζκφ ππνθνξηζηηθψλ νπζηαζηηθψλ, -ίθη – απφ ην
αξραίν ππνθνξηζηηθφ επίζεκα –ίθηνλ . Αλάινγα κε ην πνηα απφ απηέο ηηο ηξεηο κνξθέο
ρξεζη κνπνηνχκε, ην νπζηαζηηθφ είλαη αξζεληθφ, ζειπθφ ή νπδέηεξν , φπσο ζα δνχκε ζην
παξάδεηγκα (11 -α,β,γ ).34 Σν επίζεκα ζρεκαηίδεη θαη θχξηα νλφκαηα (11 -δ).35

(11) α) πηηζηξ ίθνο (γηα έλα αγφξη)
β) πηηζηξ ίθα (γηα έλα θνξίηζη)

32 Peter Mackridge , κεηάθξαζε: Κψζηαο Πεηξφπνπινο, Η λενειιεληθή γιψζζα, ζει. 245
33 Γεψξγηνο Μπακπηληψηεο , ζει. 97
34 P. Daltas , Some patterns of variability in the use of diminutive and augmentative suffixes in spoken
Modern Greek Koine (MGK) , GLOSSOLOGIA 4 (1985) 63 -88, ζει. 68-69
35 Αζαλαζία Καξξά, ζει. 17

19 of 41
γ) πηηζηξ ίθη (είηε γηα έλα αγφξη είηε γηα έλα θνξίηζη, νπδέηεξν)
δ) Αλδξ ίθνο, Μαξ ίθα

-ούληρ, -ούλα, -ούλι, επηζή καηα κε αβέβαηε εηπκνινγία : ην –νύια (ζειπθνχ γέλνπο) πξνήιζε
απφ ην ιαηηληθφ –ullai, ην νπδέηεξν –νύιη πξνήιζε είηε απφ ην αξραίν –νιιηνλ (-νύιιηλ
αξγφηεξα ) είηε απφ ην –νύια , θαη ην αξζεληθφ –νύιεο απφ ην –νύιη. Καη ηα ηξία είλαη
παξαγσγηθά, εηδηθά ην ζειπθφ –νύια (12-β). Δπίζεο, απηφ ην επίζεκα ζρεκαηίδεη κε ην –άθη έλα
άιιν ππνθνξηζηηθφ επίζεκα : –νπιάθη (12-δ). „Οπσο βιέπνπκε ζηα παξαδείγκαηα, ην -νύιεο
δεκηνπξγεί έλα ππνθνξηζηηθφ αθφκα θαη απφ η ε κία αλησλπκία , «εαπηφο ».

(12) α) κηθξνύιεο < κηθξφο, εαπη νύιεο < εαπηφο
β) θαξδ νύια < θαξδηά, γαη νύια < γάηα, παηδ νύια < παηδί
γ) ζαθ νύιη < ζάθνο
δ) γαηνπιάθη , ιηγνπιάθη

Δπίζεο, απηά ηα ππνθνξηζηηθά ζρεκαηίδνπλ πνιι έο ιέμεηο απφ επίζεηα (π.ρ. θνλη νύιεο < θνληφο,
αζπξ νύιεο < αζπξφο) , ιέμεηο νη νπνίεο έρνπλ ζπλαηζζεκαηηθή αμία .36

-ίηζα, παξαγσγηθφ ππνθνξηζηηθφ ζειπθψλ νπζηαζηηθψλ , έλα άιιν επίζεκα κε αβέβαηε
εηπκνινγία : ζιαβηθή πξνέιεπζε ( –itsa) ή, θαη΄ άιινπο, πξνέξρεηαη απφ ην επίζεκα -ίηζηλ | -ίηζα
< -ίθη(λ) < -ίθηνλ ζηε κεηαγελέζηεξε ειιεληθή . Τπάξρνπλ θαη ην νπδέηεξν –ίηζη
(ρξεζηκνπνηείηαη κφλν ζην ππνθνξηζηηθφ θνξίηζη (< θφξε),37 ην νπνίν , ζεκαζηνινγηθά , δελ
ζεσξείηαη πιένλ σο ππνθνξηζηηθ φ) θαη ην ζειπθφ επίζεκα –νπιίηζα (13-β).38

(13) α) αγειαδ ίηζα < αγειάδα, θαξεθι ίηζα < θαξέθια, δαζθαι ίηζα < δαζθάια
β) καλνπιίηζα < κάλα

36 Αγγειηθή Δπζπκίνπ, ζει. 6
37 Α. Καξξά, ζει. 18
38 P. Daltas , ζει. 68 -69

20 of 41
-ούδι, έλα άιιν επίζεκα ην νπνίν ζρεκαηίδεη νπζηαζηηθ ά θαη πξνέξρεηαη απφ ην ππνθνξηζηηθφ
επίζεκα –νύδηνλ (κεηαγελέζηεξε ειιεληθή), π.ρ. αγγει νύδη < άγγεινο, καζεη νύδη < καζεηήο .

-ίδι, -άδι, -όνι, ππνθνξηζηηθά επηζ ήκαηα ειιεληθήο πξνέιεπζεο ( –ίδη < αξραίν ππνθνξηζηηθφ
επίζεκα –ίδηνλ) , πνπ ζρεκαηίδνπλ νπδέηεξα νπζηαζηηθά φπσο νη ιέμεηο ζην παξάδεηγκα (14).39

(14) α) αληςίδη < αληςηφο, γι σζζίδη < γιψζζα
β) θξνθ άδη < θξφθνο, πεηξ άδη < πέηξα
γ) θιεθηξ όλη < θιέθηεο, ςεπηξ όλη < ςεχηεο, πνξη όλη < πφξηα

-όποςλο, -οπούλα , ππνθνξηζηηθά επηζήκαηα πνπ δειψλνπλ θάπνηα ζπγθεθξηκέλε ηδηφηεηα φπσο
ε θαηαγσγή ή ε επ άγγεικα, κε κία κνξθή ε νπνία ηαηξηάδεη ζην βηνινγηθφ θχιν ηνπ
νπζηαζηηθνχ (ζπάλην πξάγκα κε ηα ειιεληθά ππνθνξηζηηθά ), φπσο θα ίλεηαη ζηα παξαδείγκαηα.40

(15) α) βαζηι όπνπιν < βαζηιηάο, παηδ όπνπιν < παηδί, ιπθ όπνπιν < ιχθν ο
β) βνζθ νπνύια < βνζθφο, πξηγθηπ νπνύια < πξίγθηπαο

-άκιαρ , ππνθνξηζηηθή θαηάιεμε πνπ πξνέξρεηαη απφ ην –άθη, ρξεζεκνπνηείηαη γηα έλαλ
άλζξσπν θαη , φπσο ζεκεηψλεη θαη παξαδεηγκαηίδεη (16) ν Mackridge, δειψλεη «κηα νξηζκέλε
ηδηφηεηα ζην παξνπζηαζηηθφ ή ζηνπο ηξφπνπο ηνπ» .41

(16) ρνξηάθηαο < ρφξηε
γπαι άθηαο (θάπνηνο πνπ θνξά εη γπαιηά ) < γηαιηά

-ούηζικορ, -ούηζικα, -ούηζικο , πξνέξρνληαη απφ ην Ιηαιηθφ επίζεκα –ucc(io) θαη απνδίδνπλ ζε
επίζεηα : λνζηηκ νύηζηθνο < λφζηηκνο, θξεζθ νύηζηθνο < θξέζθνο θ.ιπ.42

39 Α. Καξξά, ζει. 20
40 Ibid., ζει. 18
41 P. Mackridge, ζει. 246
42 Α. Δπζπκίνπ, ζει. 6

21 of 41

-αηζίκορ, -οςηζίκορ , ρξεζηκνπνηνχληαη γηα αξζεληθά νπζηαζηηθά κε ην ραξαθηε ξηζηηθ φ
[+αλζξψπηλν ], φπσο ζην παξάδεηγκα.43

(17) α) θνπθαξ αηδίθνο < θνπθαξάο
β) ιανπηδίθνο < ιαφο (ην κφλν ππνθνξηζηηθφ ζε –νπηδίθνο )

2.2.2.2 Τα λόγια επιθήμαηα

Η ειιεληθή παξνπζηάδεη κεξηθά επηζ ήκαηα πνπ ζρεκαηίδνπλ ιέμεηο νη νπνίεο, δηφηη έρνπλ
αξραηνειιεληθή πξνέιεπζε θαη δελ αλαγλσξίδνληαη ακέζσο σο ππνθνξηζηηθέο ιέμεηο ,
νλνκάδνληαη «ιφγηα ππνθνξηζηηθά »: -ίζθνο/ -ίζθε (π.ρ. νπξαλίζθνο < νπξαλφο, παηδίζθε < παηδί),
-άδην (π.ρ. θπιιάδην < θχιιν), -άξην (π.ρ. γπλαηθάξην < γπλαίθα, βηβιηάξην < βηβιίν) , -ίδα (π.ρ.
αηκίδα < αηκφο), -ίδην (π.ρ. ζσκαηίδην < ζψκα), -ύδξην (π.ρ. κνλχδξην < κνλή), -ύιιην (π.ρ.
δαζχιιην < δάζνο).44

2.2.2.3 Η πεπ ίπηωζη ηος –ι

Μία άιιε θαηάιεμε πνπ δελ αλαγλσξίδεηαη πιένλ σο ππνθνξηζηηθφ επίζεκα είλαη ην –η, ην
νπνίν είλαη , πάλσ απφ νηηδήπνηε άιιν, θαηάιεμε νπδέηεξσλ νπζηαζηηθψλ. Ο Daltas εμεγεί ηνλ
ππνθνξηζηηθφ ξφιν απηήο ηεο θαη άιεμεο , δείρλνληα ο πψο ζρεκαηίδεη έλαλ αξηζκφ
ππνθνξηζηηθψλ πνπ πξ νέξρνληαη απφ παιαηφηεξεο /επίζεκεο ιέμεηο νη νπνίεο δελ έρνπλ
ιεηηνπξγήζεη πνηέ σο ππνθνξηζηηθ ά, φπσο ζηα αθφινπζα παξαδείγκαηα.45

(17) ηπξί < ηπξφο (παιαηφηεξνο/επίζεκνο ηζνδχλακνο )
ρέξη < ρεηξ
παηδί < παηο
γπαιί < χαινο

43 Α. Καξξά, ζει. 19
44 Ibid., ζει. 20-22
45 P. Daltas , ζει. 69-71

22 of 41

2.2.2.4 Το θεμαηικό αλλόμοπθο

Γεληθά, ηα ππνθνξηζηηθά επηζήκαηα πξνζαξηψληαη ζην ζέκα κίαο ιέμεο , αιιά , ζε νξηζκέλεο
πεξηπηψζεηο, θάπνην ζεκαηηθφ αιιφκνξθν είλαη απαξαίηεην. Αλ ππάξρεη, απηφ ην αιιφκνξθν
ζρεκαηίδεηαη κε έλα ζχκθσλν, φπσο ζην παξάδεηγκα (18).46

(18) ηζάη → ηζαγάθη (ζεκαηηθφ αιιφκνξθν ηζαγ -)
πξάγκα → πξαγκα ηάθη (ζεκαηηθφ αιιφκνξθν πξαγκαη -)
θαθέο → θαθε δάθη (ζεκαηηθφ αιιφκνξθν θαθεδ -)

2.3 Οι γπαμμαηικέρ καηηγοπίερ ελληνικών ςποκοπιζηικών

Αλαιχνληαο φια ηα παξαπάλσ παξαδείγκαηα γηα θάζε ππνθνξηζηηθφ επίζεκα ή πξφζεκα,
κπνξνχκε λα ζπκπεξάλνπκε φηη ην νπζηαζηηθό είλαη καθξάλ ε ζπλεζέζηεξε γξακκαηηθή
θαηεγνξία (θάηη πνπ ζπκβαίλεη γεληθά κε ηα ππνθνξηζηηθά ζε φιεο ηηο γιψζζεο ): παηδάθη,
θαξδνχια, θαξεθιίηζα, πεηξάδη, δξ νκάθνο θ.ιπ.

΢ηελ ειιεληθή γιψζζα, είδακε φκσο πψο κεξηθά ππνθνξηζηηθά ζηνηρεία κπνξνχλ επίζεο λα
ζρεκαηίδνπλ ιέμεηο απφ επίζεηα (π.ρ. θξεζθνχηζηθνο) , επηξξήκαηα (π.ρ. ιηγάθη/ιηγνπιάθη) , αθφκα
θαη απφ αλησλπκίεο (π.ρ. εαπηνχιεο ). Αλ θαη είλαη ζπ άληα, ε αλ αθνξά ηνπο είλαη ζεκαληηθή γηα
ηε ζχγθξηζή καο κε ηε ξνπκαληθή.

Δπηπιένλ, αλ ζεσξήζνπκε ηα ππνθνξηζηηθά πνπ ζρεκαηίδνληαη κέζσ ηεο ζχλζεζεο κε
πξνζήκαηα , «πξαγκαηηθά » ππνθνξηζηηθά , ε ειιεληθή παξνπζηάδεη θαη ππνθνξηζκφ απφ ξήκαηα
(π.ρ. ςηινθαηαιαβαίλσ) θαη αθφκα θαη απφ επηθσλήκαηα (π.ρ. ςηινφρ).

46 P. Mackridge , ζει. 245 -246

23 of 41
2.4 Σςγκεκπιμένερ ηάζειρ – η μελέηη ηος Daltas

΢ηε κειέηε ηνπ (κία απφ ηηο πνιχ ιίγεο κειέηεο γηα ηα ειιεληθά ππνθνξηζηηθά , βαζηζκέλε ζηνπο
πξαγκαηηθνχο αλζξψπνπο θαη ηηο ζπλνκηιίεο ηνπο), ν Daltas δηαηππψλεη νξηζκέλεο γεληθέο ηάζεηο
ζρεηηθά κε ην λ ππνθνξηζκφ ζηελ ειιεληθή γιψζζα, ηάζεηο πνπ νθείινπκε λα αλαθέξνπκε εδψ
ράξε ζηε ζεκαζία ηνπο ζηε ζχγθξηζή καο . Απφ ηηο επηβεβαηψζεηο π νπ θάλεη ν γισζζνιφγνο, γηα
ηε παξνχζα εξγαζία καο ελδηαθέξνπλ νη αθφ ινπζεο :47

1. ΢ρεηηθά κε ην γξακκαηηθφ γέλνο ηνπ ππνθνξηζηηθνχ , είλαη πην πηζαλφ λα είλαη νπδέηεξν απφ
ζειπθφ ή αξζεληθφ , θαη πην πηζαλφ λα είλαη ζειπθφ απφ αξζεληθ φ (νπδέηεξν > ζπιεθφ >
αξζεληθφ ).
2. Κάζε νπζηαζηηθφ κπνξεί λα ζρεκαηίζεη έλα ππνθνξηζηηθφ.
3. Κάζε νπζηαζηηθφ κπνξεί λα ζρεκαηίζεη έλα ππνθνξηζηηθφ κε νπδέηεξν επίζεκα (αλεμάξηεηα
απφ ην γέλνο ηνπ).

2.4.1 Η ηάζη όλων ηων οςζιαζηικών να ζσημαηίζοςν ςποκοπιζηικά

Ωο γεληθή ηάζε ζηε γιψζζα, έρεη , βεβαίσο, πεξηνξηζκνί. Η δηαδηθαζία ππνθνξηζκνχ είλαη
πεξηζζφηεξν ή ιηγφηεξν θπζηθή αλάινγα κε ηελ θαηεγνξία ζηελ νπνία αλήθεη ε ιέμε. Δπνκέλσο ,
ν Daltas θάλεη ηε δηαθνξά κεηαμχ ησλ ιέμεσλ πνπ είλαη ζεκαζηνινγηθά αθεξεκέλεο θαη ησλ
ιέμεσλ πνπ δελ έρνπλ απηφ ην ραξαθηεξηζηηθφ .

2.4.1.1 Λέξειρ πος εςνοούν ηη διαδικαζία ςποκοπιζμού

Οη ιέμεηο νη νπνίεο επλννχλ ηνλ ππνθνξηζκ φ ρξεζηκνπνηνχληαη ζε αλεπίζεκεο ζπλνκηιίεο , δελ
είλαη αθεξεκέλεο θαη πεξηιακβάλνληαη ζε θαηεγνξίεο ή πιαίζηα φπσο: αληηθείκελα πνπ
ρξεζηκνπνηνχληαη ζηηο θαζεκεξηλέο αλάγθεο ( π.ρ. θαξεθιίηζα, πεηζεηνχια, λεξάθη, ινπινπδάθη),
νλόκαηα (π.ρ. Γεκεηξάθεο, Βαζηιάθεο), εθθξάζεηο ζηνξγήο ή νηθεηόηεηαο (π.ρ. θνξηηζάθη κνπ!,
παηδάθη κνπ!, αγνξάθη κνπ! θ.ιπ., ή κεηαθνξηθά : θαξδνχια κνπ!, καλ νχια κνπ! θ.ιπ.).48 Έηζη,

47 P. Daltas , ζει. 74
48 Ibid., ζει. 75

24 of 41
ηα ππνθνξηζηηθά απηνχ ηνπ ηχπνπ είραλ ηελ πςειφηεξε ζπρλφηεηα ζηε κειέηε πνπ αλαθέξακε
πξνεγνπκέλσο . Φπζηθά, απηφ δελ ζεκαίλεη φηη απηέο νη ιέμεηο νη νπνίεο δελ είλαη α θεξεκέλεο
πθίζηαληαη ηε δηαδηθαζία ππνθνξηζκνχ θάζε θνξά πνπ αλ αθέξνληαη , αθνχ απηφ είλαη κάιινλ
πξφβιεκα πηζαλφηεηαο.

2.4.1.2 Λέξειρ πος ανηιζηέκονηαι ζηη διαδικαζία ςποκοπιζμού

Σν γεγνλφο φηη ν η αθεξεκέλεο πξσηφηππεο ιέμεηο αληηζηέθνληαη ζηελ εκθάληζε ππνθνξηζηηθ ψλ
ραξαθηεξίδεη γεληθά ην θαηλφκελν πνπ αλαιχνπκε . ΢ηελ ειιεληθή γιψζζα, ι έμεηο πνπ αλήθνπλ
ζε νξηζκέλα πεδία φπσο ν πνιηηηζκόο, ε επηζηήκε, ε ηερλνινγία, ε δηαρείξηζε, ή ιέμεηο πνπ
πεξηγξάθνπλ έλα ζπλαίζζεκα (π.ρ. δεκηά, ζρνιείν, ζεκλφηεηα, ζι ίςε θ.ιπ.) παξακέλνπλ –
ζπλήζσο – αλεπεξέαζηεο απφ ηε δηαδηθ αζία ππνθνξηζκν χ.49

Δλ ηνχηνηο, ε ειιεληθή παξνπζηάδεη εμαηξέζεηο απφ απηφλ ηνλ θαλφλα. Ωο απφδεημε, ζηε κειέηε
πνπ νξγάλσζε ν Daltas, νη ζπκκεηέρνληεο ρξεζηκνπνίεζαλ ππνθνξηζηηθά φπσο δηαζηεκαηάθη ,
δηαθνπηάθη ή ππξεηνύιεο . Αλ θαη ζίγνπξα δελ είλαη ηφζν ζπλεζηζκέλεο φζν απηέο πνπ
αλαθέξζεθαλ πξνεγνπκέλσο (2.3.1.1) , ηέηνηα ππνθνξηζηηθά ππάξρνπλ θαη κπνξνχλ λα
αθνπζηνχλ. Δλψ θάπνηνο ζα κπνξνχζε λα ρξεζηκνπνηήζεη θαζεηνθσλάθη , πξνβιεκαηάθη ή
ζπζηεκαηάθη , θαζψο θαη ιέμεηο φπσο γηαηξνπδάθη ή δηθεγνξάθη (ππνηηκεηηθά), θαλείο δελ ζα
ρξεζηκνπνηνχζε ππνθνξηζηηθ έο ιέμεηο πνπ πεξηγξάθνπλ έλλνηεο φπσο ε ζιίςε , άξα φζν πην
αθεξεκέλεο είλαη, ηφζν πεξηζζφηεξν αληηζηέθνληαη ζηε δηαδηθαζία ππνθνξηζκν χ.50

2.4.2 Ο ζσημαηιζμόρ κάθε ςποκοπιζηικού (οςζιαζηικού) με οςδέη επο επίθημα

(19) α) αλζξσπάθη (νπδ.) < άλζξσπνο (αξζελ.)
β) Σαζάθη (νπδ.) < Σαζία (ζπι. φλνκα)
γ) απηνθηλεηάθη (νπδ.) < απηνθίλεην (νπδ.)

49 Ibid.
50 P. Daltas , ζει. 76

25 of 41
Ο γισζζνιφγνο πξνζθέξεη ηα παξαπάλσ παξαδείγκαηα σο απφδεημε ηεο ηάζεο απηήο , ε νπνία
απνηειεί έλα εηδηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ειιεληθήο γιψζζαο .
Έρνπκε αλαθέξεη πξνεγνπκέλσο φ ηη, εθηφο απφ ηα θαλνληθά ππνθνξηζηη θά (ζρεκαηηζκέλα κε
επηζήκαηα πνπ κφλν πξνζζέηνπλ θάπνην λφεκα ρσξίο λα αιιάδνπλ ηελ νπζηψδε ζεκαζία ηεο
πξσηφηππεο ιέμεο – ε πξώηε θαηεγνξία ), ππάξρνπλ επίζεο ππνθνξηζηηθά ησλ νπνίσλ ε ζεκαζία
απέρεη πνιχ απφ ηε ζεκαζία πξση νηχπσλ ιέμεσλ (δελ αλαγλσξίδνληαη σο ππνθνξηζηηθέο ιέμεηο
– ε δεύηεξε θαηεγνξία ). Οη ιέμεηο πνπ αλήθνπλ ζε απηή ηελ ηειεπηαία θαηεγνξία , απφ ηηο νπνίεο
πνιιέο έρνπλ αλη ηθαηαζηήζεη ην ηζνδχλακφ ηνπο ζηελ θνηλή ρξήζε , είλαη ζρεδφλ φιεο νπδέηεξεο
ιέμεηο νη νπνίεο πξνέξρνληαη θπξίσο απφ αξζεληθά ή ζειπθά νπζηαζηηθά (π.ρ. ρέξη < ην ζπιεθφ
ρεηξ).51

Όζνλ αθνξά εθεί λα ηεο πξψηεο θαηεγνξίαο , είλαη θαη απηά ζηελ πιεηνςεθία ηνπο νπδέηεξα
(60,7% ζε απηή ηε κειέηε ) θαη, ελψ ηα ζπιεθά θαη αξζεληθά ππνθνξηζηηθά πξνέξρνληαη απφ
πξσηφηππεο ιέμεηο ηνπ ίδηνπ γέλνπο (π.ρ. πεηζεηνχια < πεηζέηα, θαη ηα δχν ζπιεθά), έλα
ζεκαληηθφ πνζνζηφ ησλ νπδέηεξσλ πξνέξρεηαη απφ ζπιεθέο ή α ξζεληθέο ιέμεηο (π.ρ. δηαθνπηάθη
< ην αξζεληθφ δηαθό πηεο).52 Απηφ ην θαηλφκελν πξέπεη ελ κέξεη λα ν θείιεηαη ζηε ζπρλφηεηα ηνπ
επηζή καηνο –άθη, ην νπνίν ρξεζηκνπνηείηαη θαη γηα ηελ πξνζαξκνγή ησλ δαλείσλ ζηελ ειιεληθή
γιψζζα (π.ρ. ξαλδ εβνπδάθη < ην γαιιηθφ ξ αλδεβνχ).

Σέινο, ππάξρεη θαη ε ηάζε θάπνη σλ ζπιεθ ψλ ή αξζεληθ ψλ ιέμεσλ λα ζρεκαη ίζνπλ δχν
ππνθνξηζηηθέο κνξθέο : έλα ππνθνξηζηηθφ ηνπ ίδηνπ γέλνπο, ην νπνίν αλήθεη ζηελ πξψηε
θαηεγνξία, θαη έλα νπδέηεξν ππνθνξηζηηθφ ηεο δεχηεξεο θαηεγνξίαο (κε άιιε ζεκαζ ία), φπσο
θαίλεηαη ζηα αθφινπζα παξαδείγκαηα .53

(20) πεηζέηα : πεηζεηνύια ζε αληίζεζε κε πεηζεηάθη
κπάια : κπαιίηζα ζε αληίζεζε κε κπαιάθη
θαξέθια : θαξεθιίηζα ζε αληίζεζε κε θαξεθιάθη
2.5 Η κλίζη ηων ελληνικών ςποκοπιζηικών

51 P. Daltas , ζει. 77
52 Ibid.
53 P. Daltas , ζει. 78

26 of 41

Όηαλ πξφθεηηαη γηα ην θιηηηθφ παξάδεηγκα, ππάξρνπλ κεξηθέο ελδηαθέξνπζεο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο
ειιεληθήο, νη νπνίεο έρνπλ κεγάιε ζεκαζία ζηε ζχγθξηζή καο κε ηε ξνπκαληθή . Οη
Melissaropoulou & Ralli (2006)54 αλέιπζαλ θαη έγξαςαλ πνιχ γηα ην ζ έκα, έηζη ράξε ζε απηέο,
κπνξνχκε λα δνχκε ζηε ζπλέρεηα κεξηθέο γεληθέο παξαηεξήζεηο.

2.5.1 Η αποςζία ηηρ γενικήρ

Δλψ ε πιεηνςεθία ησλ ππνθνξηζηηθψλ ζρεκαηίδνπλ θαλνλη θά ηε γεληθή εληθνχ , ππάξρνπλ δχν
ππνθνξηζηηθά επηζήκαηα ηα νπνία δελ επηηξέπνπλ κνξθέο απηνχ ηνπ ηχπνπ : ην –αθη (π.ρ. ην
παηδάθη → *ηνπ παηδαθηνύ ) θαη ην –νύιη (π.ρ. ην θξπθηνχιη → *ηνπ θξπθηνπιηνύ ), παξά ην
γεγνλφο φηη απηφ δελ πθίζηαηαη ζηελ πεξίπησζε ησλ επηζεκάησλ –νύιεο θαη –νύια , ηα νπνία
επηηξέπνπλ ηε γεληθή εληθνχ (π.ρ. ν αδειθνχιεο → ηνπ αδειθνχιε , ε πνξηνχια → ηεο
πνξηνχιαο , θαη ηα δχν ζσζη ά).55

Αθφκα πην εθηεηακέλε είλαη ε απνπζία ηεο γεληθήο πιε ζπληηθνχ , ε νπνία ηζρχεη γηα φια ηα
ππνθνξηζηηθά ηεο ειιεληθήο (π.ρ. ην ινπινπδάθη → *ησλ ινπινπδαθηώλ , ε αγειαδίηζα → *ησλ
αγειαδηηζώλ , ε βξπζνχια → *ησλ β ξπζνύισλ θ.ιπ.) , κε ηε κνλαδηθή εμαίξεζε ηα ιφγηα
ππνθνξηζηηθά (π.ρ. ην θπιιάδην → ησλ θπιιαδίσλ).56

2.5.2 Η αποςζία ηος πληθςνηικού απιθμού

Αθφκα πην ελδηαθέξνλ, ζ ηελ ειιεληθή γιψζζα π πάξρνπλ νξηζκέλεο θαηεγνξίεο ππνθνξηζηηθψλ
πνπ δελ επηηξέπνπλ ην ζρεκαηηζκφ θακίαο πηψζεο ηνπ πιεζπληηθνχ αξηζκνχ : α) ηα
ππνθνξηζηηθά ηα νπνία ζρεκαηίδνληαη κε ηα επηζήκαηα -άθνο, -άθεο , -άθαο, -άθα, -νπηδίθνο, –
αηδίθνο (π.ρ. αλζξσπάθνο → *αλζξσπάθνη , κακάθα → *κακάθεο , ιανπηδίθνο → *ιανπηδίθνη )
θαη β) ππνθνξηζηηθά θχξηα νλφκαηα ζε –ίθνο ή –ίθα (π.ρ. Αλδξίθνο → *Αλδξίθνη , Μαξίθα →

54 Γπζηπρψο αλαθέξνληαη εδψ απφ ηε δεπηεξεχνπζα πεγή ηεο Α. Καξξάο
55 Melissaropoulou & Ralli < Α. Καξξά , ζει. 57
56 Ιbid., ζει. 58

27 of 41
*Μαξίθεο ), απφ ηα νπνία φια (απφ ηηο δχν θαηεγνξίεο ), κε εμαίξεζε ην ππνθνξηζηηθφ δξνκάθνο ,
θέξνπλ ην ραξαθηεξηζηηθφ [+αλζξψπηλν].57

2.6 Φπήζη

Φαίλεηαη φηη θάζε θεθάιαην ζην νπνίν αλαιχεηαη ην ζέκα ππνθνξηζκνχ αξρίδεη κε ηελ αλαθνξά
ηεο πςειήο ζπρλφηεηαο απηνχ ηνπ θαηλνκέλνπ ζηελ ειιεληθή γιψζζα. Ο Mackridge αξρίδε η ην
θεθάιαην ζεκεηψλνληαο ην γεγνλφο φηη « ε ρξήζε ησλ ππνθνξηζηηθψλ είλαη ζπλεζέζηαηε ζηε ΝΔ,
ηδηαίηεξα ζηνλ πξν θνξηθφ ιφγν, φρη κφλν γηα λα δειψλνπλ ηελ έλλνηα ηνπ κηθξνχ, αιιά θαη γηα
έθθξαζε νηθεηφηεηαο θαη ζηνξγήο ή θακηά θνξά θαη γηα δπζθήκηζε ».58

Έρνπκε ήδε αλαθέξεη πεξηζζφηεξεο θνξέο ηηο δχν ζεκαζηνινγηθέο ιεηηνπξγίεο ησλ
ππνθνξηζηηθψλ : θπξηνιεθηηθή θαη ζπλα ηζζεκαηηθή. Γηα κηα πινχζηα θαη πνιχ εθθξαζηηθή
γιψζζα φπσο είλαη ε ειιεληθή , ελδηαθέξνπζα είλαη ε δε χηεξε γηα ηελ νπνία ζα δνχκε ζηε
ζπλέρεηα κεξηθέο απνρξψζεηο.

Η ρατδεπηηθή απφρξσζε αληηζηνηρεί ζηε ρξήζε ησλ ππνθνξηζηηθψλ πνπ εθθξάδνπλ « ηε ζεηηθή
ζηάζε απέλαληη ζην πξφζσπν ή ην αληηθείκελν πνπ δειψλεηαη απφ ην ζέκα » νπφηε
ρξεζηκνπνηείηαη θπξίσο ζηηο πξνζθσλήζεηο (π.ρ. θνξηηζάθη κνπ! )59 θαη ζπλεπάγεηαη πςειφ
βαζκφ νηθεη φηεηαο.

Δθηφο απφ ηε ρατδεπηηθή ζεκαζία ηνπο, ηα ππνθνξηζηηθά ρξεζηκνπνηνχληαη ζη ελ έθθξαζε ηνπ
«πεξίπνπ » (π.ρ. ζα κηιήζνπκε ην κεζεκεξάθη ), ζηελ έθθξαζε ηεο επγέλεηαο (π.ρ. κνπ δίλεηο ιίγν
λεξάθη; ) ή πεξηθξνλεηηθά (π.ρ. πξφθεηηαη γηα αλζξσπάθη !)60

57 Ibid., ζει. 60-61
58 P. Mackridge, ζει. 245
59 Γηαλλνχια Γηαλλνπινπνχινπ, Υπνθνξηζκόο , Δηζαγσγή – Οξηζκφο (2012 Κέληξν Διιεληθήο Γιψζζαο) ,
www .greek -language .gr
60 Ibid., Πόηε ρξεζηκνπνηνύκε ππνθνξηζηηθέο ιέμεηο;

28 of 41
Αο παξαηεξήζνπκε ην γεγνλφο φηη , ζην παξάδεηγκα «κνπ δίλεηο ιίγν λεξάθη ;», ην ιίγν
ζπλδηάδεηαη κε έλα ππνθνξηζηηθφ (λεξφ + ππνθνξηζηηθφ επίζεκα –άθη) – νκηιεηήο θάλεη απηή
ηελ επηινγή πξνθεηκέλνπ λα κεηξηάζεη ηελ έληαζε ηνπ αηηήκαηνο θαη λα δεκηνπξγήζεη θάπνηα
νηθεηφηεηα κεηαμχ ηνπ ίδηνπ θαη ηνπ ζπλνκηιεηή, κηα «ζηξαηεγηθή » πνπ δελ είλα η θαζφινπ
αζπλήζηζηε ζηελ πεξίπησζε ησλ Διιήλσλ .

Σα ειιεληθά ππνθνξηζηηθά κπνξνχλ επίζεο λα ρξεζηκνπνηεζνχλ κε ππνηηκεηηθή έλλνηα, δειαδή
κε θξηηηθφ ηξφπν , εηδηθά φηαλ πξφθεηηαη γηα επαγγέικαηα. Γηα παξάδεηγκα, ε ππνθνξηζηηθή ιέμε
δαζθαιάθνο δελ νξίδεη έλαλ λεαξφ δάζθαιν (φπσο θάπνηνο ζα καληέςεη) , αιι ά, αληί απηνχ,
πεξηγξάθεη έλαλ κέηξην δάζθαιν ν νπνίνο δελ είλαη ζπνπδαίνο .61 Σν ίδην πξάγκα ζπκβαίλεη θαη
κε άιια νπζηαζηηθά ηα νπνία δειψλνπλ θνηλά επαγγέικαηα , π.ρ. γηαηξ φο ή δηθεγφξνο θαη ηα
ππνθνξηζηηθά πνπ ζρεκαηίδνπλ : γηαηξνπδάθη , δηθεγνξάθη θ.ιπ.

Φπζηθά φιεο απηέο νη ρξήζεηο εμαξηψληαη εληειψο απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο ζηελ πξάμε ηεο
νκηιίαο θαη ηε ζρέζε κεηαμχ ηνπο. Ωζηφζν, θαίλεηαη φηη , γεληθά, νη γπλαίθεο ρξεζηκνπνηνχλ κε
ζπλέπεηα πεξηζζφηεξεο ππνθνξηζηηθέο ιέμεηο απφ ηνπο άλδξεο (δηπιάζηα).62

61 Dimitra Melissaropoulou, Augmentation vs. Diminution in Greek Dialectal Variation: An Op timal
System , Selected Proceedings of the 6th Décembrettes, 125 -137, ζει. 134
62 P. Daltas, ζει. 85

29 of 41
3. Ο ςποκοπιζμόρ ζηη ποςμανική γλώζζα

΢ην επφκελν κέξνο απηήο ηεο εξγαζίαο ζα δνχκε ηα πην ζεκαληηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ
θαηλνκέλνπ ππνθνξηζκνχ ζηε δεχηεξε γιψζζα ηεο ζχγθξηζήο καο, δειαδή ζηε ξνπκαληθή.
Όπσο ε ειιεληθή, ε ξνπκαληθή γιψζζα είλαη θαη απηή πνιχ εθθξαζηηθή θαη, ζπλεπψο,
ρξεζηκνπνηεί κηα κεγάιε γθάκα ηέηνησλ εξγαιείσλ (εηδηθά ) ζηνλ πξνθνξηθφ ιφγν.

΢εκεηψζακε (ζει. 13) φηη ε πξν έιεπζε ηεο ιέμεο « diminutiv » (= ππνθνξηζηηθφ) είλα η ιαηηληθή
(εηζήιζε ζηε ξν πκαληθή γιψζζα κέζσ ηεο γαιιηθήο ) θαη δειψλεη ηελ πξαγκαηηθή ζκίθξπλζε.

3.1 Μησανιζμοί ζσημαηιζμο ύ

Η ξνπ καληθή γιψζζα έρεη κηα πινχζηα κνξθνινγία θαη ζρεκαηίδεη ιέμεηο κέζσ πνιιψλ
δηαθνξεηηθψλ κέζσλ . Η ππνθνξζηηθή ζεκαζία κπνξεί επνκέλσο λα δνζεί κέζσ ππνθνξηζηηθψλ
πνπ ζρεκαηίδνληαη ζπλζεηηθά (φπσο ζα δνχκε, ζρεδφλ πάληα κέζσ επηζεκαηνπνίεζεο) ή κέζσ
πεξηθξαζηηθ ώλ δνκώλ .

Δπεηδή απηέο νη αλαιπηηθέο δνκέο δελ ζεσξνχληαη «ππνθνξηζηηθά» ζηε γισζζνινγία, δελ ζα ηα
εμεηάζνπκε εδψ. Αμίδεη, φκσο, λα πξνζθέξνπκε έλα παξάδεηγκα – masă mică (ηξαπέδη + ην
επίζεην κηθξφ → κηθξφ ηξαπέδη) θαη λα αλαθέξνπκε φηη κπνξνχλ λα ζπλππάξρνπλ κε ζπλζεηηθά
ππνθνξηζηηθά : măsuță mică (κηθξφ ηξαπεδάθη).

3.1.1 Πποθήμαηα

Παξ' φιν πνπ ε επηζεκαηνπν ίεζε είλαη ν πην ρξεζηκνπνηεκέλνο ηξφπνο δεκηνπξγίαο
ππνθνξηζηηθψλ, ππ άξρνπλ θάπνηα πξνζ ήκαηα/ζπλζεηηθά ηα νπν ία, παξά ηνλ κηθξφ αξηζκφ ηνπο ,
έρνπλ γίλεη φιν θαη πην παξαγσγηθ ά – εάλ αξρηθά, ε ρξήζε ηνπο πεξηνξηδφηαλ ζηελ επηζηεκνληθή
γιψζζα, ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο έρνπλ αξρίζεη λα ρξεζηκνπνηνχληαη θαη ζε θνηλή γιψζζα.63

63 Elena Carabulea, Dubla diminutivare în limba română , an XXIII, nr. 5, p. 509 -513, Institutul de
Lingvistică, București, 1972, ζει. 509

30 of 41

Δπνκέλσο, σο αλεμάξηεηα ζηνηρεία ηα πξνζήκαηα micro – θαη mini – θέξνπλ ηε γεληθή έλλνηα
ηνπ κηθξνχ , ελψ ζε ζχλζεηεο ιέμεηο κπνξνχλ λα ζπλδεζνχλ άκεζα (21-α) ή κε ηε ρξήζε κηαο
παχια ο κεηαμχ ηνπ πξνζήκαηνο θαη ηνπ νπζηαζηηθν χ (21 -β).64

(21) α) minitelevizor (κηθξή ηειεφξαζε) , micro stadion (κηθξφ ζηάδην )
β) mini-radio (κηθξφ ξαδηφθσλν), micro -gravur ă (κηθξή γθξαβνχξα )

Όζνλ αθνξά ηελ πξνέιεπζή ηνπο, ην micro – πξνέξρεηαη απφ ηελ ειιεληθή (κηθξν), ελψ ην mini-
πξνέξρεηαη απφ ηε γαιιηθ ή (mini).65

3.1.2 Επιθήμαηα

3.1.2.1 Τα πιο παπαγωγικά επιθήμαηα

Η ξνπκαληθή έρεη αξθεηά επηζήκαηα ηα νπνία ζρεκαηίδνπλ ππνθνξηζηηθέο ιέμεηο. Αιθαβεηηθά,
ηα πην παξαγσγηθά είλαη ηα αθφινπζα : -aș, -el, -ea, -ic, -ică, -ior, -ioară, -iță, -uc (-ug), -uleț, -uș,
-uț, -uță.66 Σα επηζήκαηα απηά ζα εμεγεζνχλ εδψ θπξίσο απφ ην βηβιίν ηνπ Coteanu θαη
νπνηαδήπνηε άιιε πεγή ζα αλαθεξζεί .

-aș ζρεκαηίδεη νπζηαζηηθά, π.ρ. copilaș (παηδάθη), fluturaș (πεηαινπδάθη), băiețaș (αγνξ άθη),
doctoraș (γηαηξνπδάθη), θαη ζπαληφηεξα επίζεηα , π.ρ. golănaș (κάγθαο) ην νπνίν κπνξεί επίζεο
λα ρξεζηκνπνηεζεί σο νπζηαζηηθφ. Οη πξνηψηππεο ιέμεηο πνπ ζρεκαηίδνπλ ππνθνξηζηηθά κε ην
επίζεην απηφ είλαη πάληα αξζεληθέο ή νπδέηεξεο θαη δελ αιιάδνπλ ην γέλνο ηνπο. Να
ζεκεηψζνπκε θαη ην γεγνλφο φηη, ζηε ξνπκαληθή, ε πξνηψηππε ιέμε κπνξεί λα ππνζηεί αιια γέο

64 Ibid.
65 Dicționarul explicativ al limbii române , ediția a II -a revăzută și adăugită (Academia Română, Institutul
de Lingvistică “Iorgu Iordan”, 2009), dexonline.ro
66 Ion Coteanu, Formarea cuvintelor în limba română . Derivarea. Compunerea. Conversiunea.
Universitatea din București 2007, ζει. 22-29

31 of 41
ζην επίπεδν ησλ θσλεέλησλ φηαλ βξίζθεηαη ζηελ ππνθνξηζηηθή κνξθή ηεο: băiețaș < băiat. Σν
επίζεκα –aș ζρεκαηί δεη επίζεο θχξηα νλφκαηα, π.ρ. Grigoraș .

-el (-icel, -icea, -ică) ζρεκαηίδεη αξζεληθά ή νπδέηεξα νπζηαζηηθά θαη επίζεηα (απφ πξνηψηππα
ησλ ίδησλ γέλσλ) . Όηαλ απηά έρνπλ ζειπθά ηζνδχλακα , ρξεζηκνπνηνχληαη –icea ή –ică.
Δπνκέλσο , ζρεκαηίδνπλ νπζηαζηηθά , π.ρ. cuvințel (ιεμνχια ), nepo țel (αληςάθη ), επίζεηα , π.ρ.
frumușel/frumușică (νκνξθνχιεο /νκνξθνχια ), αθφκα θαη επηξξήκαηα , π.ρ. încetinel (απφ ην
επίξξεκα încet = ζηγά) θαη θχξηα νλφκαηα , π.ρ. Costel , Ionel .

-ic, -ică ζρεκαηίδνπλ νπζηαζηηθά , π.ρ. floricică (ινπινπδάθη ), ploicică (βξνρνχια ), επίζεηα , π.ρ.
frumușică (νκνξθνχια ), mititică (κηθξνχια ) – ζειπθέο κνξθέο κε αξζεληθφ ηζνδχλακν ζε –el,
αλησλπκίεο (π.ρ. atâtica ), επηθσλήκαηα (π.ρ. aolică! ) θαη θχξηα νλφκαηα (π.ρ. Costică , Petrică ).
Όπσο θαίλεηαη, ην ζειπθφ επίζεκα –ică είλαη πνιχ παξαγσγηθφ θαη ρξεζηκνπνηείηαη αθφκα θαη
γηα θάπνηεο αξζεληθέο ιέμεηο (π.ρ. ην αξζεληθφ moș → moșulică ), ρσξίο φκσο λα αιιάδεη ην
γξακκαηηθφ γέλνο ηνπο ( un moș, un moșulică).

-ior, -cior, -șor ζρεκαηίδνπλ αξζεληθά/νπδέηεξα νπζηαζηηθ ά, π.ρ. lucrușor (πξαγκαηάθη), verișor
(μαδειθάθη), επ ίζεηα , π.ρ. mărișor (κεγαινχηδηθνο), ή επηξξήκαηα, π.ρ. binișor (απφ ην επίξξεκα
bine = θαιά), repejor (< repede = γξήγνξα) – φια απηά ηα ππνθνξηζηηθά ζρεκαηίδνληαη απφ
πξνηψηππεο ιέμεηο ηεο ίδηαο γξακκαηηθήο θαηεγνξίαο ( νπζηαζηηθά απφ νπζηαζηηθά θ.ιπ.).

-ioară, -cioară, -șoară αληηπξνζσπεχνπλ ην ζειπθφ ηζνδχλακν ηεο παξαπάλσ ηάμεο , αιιά
ζρεκαηίδνπλ κφλν νπζηαζηηθά (π.ρ . oglinjoară = θαζξεθηάθη, căscioară = ζπηηάθη).

-iță, ζειπθφ ππνθνξηζηηθφ επίζεκα πνπ κεξηθέο θνξέο αθνινπζεί έλα άιιν επίζεκα ( -ul) θαη
ζρεκαηίδεη κφλν νπζηαζηηθά, π.ρ. fetiță (θνξηηζάθη), ușiță (πνξηνχια), perniță (καμηιαξάθη).

-uc (-ug), -ucă ( -ugă) , ππνθνξηζηηθά επηζήκαηα ηα νπνία δελ είλαη πνιχ παξαγσγηθά (π.ρ. năsuc
= κπην χια).

32 of 41
-uș, -ușă, ην αξζεληθφ επίζεκα -uș κε ηελ ζειπθή κνξθή ηνπ, ζρεκαηίδνπλ νπζηαζηηθά (απφ
νπζηαζηηθά, π.ρ. cățeluș = ζθπιάθη, ή ζπάληα απφ επίζεηα, π.ρ. gălbenuș = θξφθνο) θαη επίζεηα
(απφ επίζεηα), π.ρ. nițeluș (< nițel = ιίγνο). Δπίζεο, φηαλ ην –uș ζπλδηάδεηαη κε ην επίζεκα –că,
δείρλεη ην ζειπθφ : rățușcă = παπηνχια, femeiușcă = γπλαηθνχια.

-uț, -uță, πνιχ παξαγσγηθά επηζήκαηα ηα νπνία ζρεκαηίδνπλ νπζηαζηηθά (π.ρ. pătuț = θξεβαηάθη,
cafel uță = θαθεδάθη, steluță = αζηεξάθη), πνιχ ζπρλά ρξεζηκνπνηνχκελα επίζεηα ( π.ρ.
grăsuț /grăsuță = ρνληξνχιεο /ρνληξνχια, sărăcuț /-uță = θησρνχιεο/ -α), ε αλησλπκία mătăluță
θαη θχξηα νλφκαηα (π.ρ. Ionuț , Măriuța ).

-uleț ζρεκαηίδεη αξζεληθ ά/νπδέηεξα νπζηαζηηθά , π.ρ. omuleț (αλζξσπάθη) , cerculeț (θπθιάθη).

3.1.2.2 Nεολογικά επιθήμαηα

΢ηε ζχγρξνλε επνρή, ε ξνπκαληθή γιψζζα έρεη δαλεηζηεί έλα ζεκαληηθφ αξηζκφ ιέμεσλ,
κεξηθέο απφ ηηο νπνίεο ζρεκαηίδνληαη κε ππνθνξηζηηθά επηζήκαηα . Γηαθξίλνπκε ινηπφλ ηηο
αθφινπζεο νκάδεο ηέηνησλ επηζεκάησλ :67
-l(-) (-elă, -ela, -el, -icelă, -ilă, -ol, -olă, -eolă, -iolă, -uleol, -ul, -ulă, -cul, -icul, -iculă, -uscul)
-t(-) (-et, -etă, -letă, -aletă, -elet, -eletă, -ot, -otă)
-ină
-i/-y

Γεληθά, επεηδή αλήθνπλ ζε επηζηεκνληθνχο ηνκείο φπσο ε γηαηξηθ ή (π.ρ. variolă = επινγηά), ηα
πεξηζζφηεξα λενινγηθά επηζήκαηα δελ εκθαλίδνληαη ζηνλ πξνθνξηθφ ιφγν . Τπάξρνπλ φκσο
εμαηξέζεηο : ην επίζεκα –etă (π.ρ. camionetă = θνξηεγάθη, verighet ă = βέξα) θαη ην επίζεκα –i/-y
ην νπνίν ρξεζηκνπνηείηαη θπξίσο κε ππνθνξηζηηθή (ζπλαηζζεκα ηηθή) ζεκαζία γηα θχξηα
νλφκαηα (π.ρ. Vali < Valentin /Valentina ).68

67 Elena Carabulea, Sufixe diminutivale neologice în limba română contemporană , Institutul de li ngvistică,
București, 1973, p. 655-668, ζει. 655 -665
68 Ibid., ζει. 664 -667

33 of 41
3.1.2.3 Λεξιολογικά ςποκοπιζηικά με επιθήμαηα

Όπσο ζηελ ειιεληθή, ζηε ξνπκαληθή ππάξρεη επίζεο έλαο αξηζκφο ππνθνξηζηηθψλ ιέμεσλ νη
νπνίεο , θαηά ηελ ηζηνξηθή εμέιημε, έρνπλ γίλεη ιεμηνινγηθέο – ε ζρέζε κε ηελ πξνηψηππε ιέμε
δελ είλαη πιένλ νξαηή . Σν θαηλφκελν εκθαλίδεηαη πεξηζζφηεξν ζηελ θαη εγνξία ησλ ιέμεσλ πνπ
ππνδειψλνπλ είδε θπηώλ ή δώσλ θαη ζηελ θαηεγνξία ησλ ηνπσλπκίσλ : ghiocel (ιεπθφην ),
lăcrămioară (θξίλνο ηεο θνηιάδαο ), porumbel (πεξηζηέξη), căprioară (δαξθάδη), pescăruș
(γιάξνο ) απφ ηε ιέμε «pescar » κε ηελ έλλνηα ηνπ ςαξά , Moldovița (παξαπφηακνο ηνπ πνηακνχ
Moldova ) θ.ιπ.69

Δπί ηνπ παξφληνο , ην παξαπάλσ θαηλφκελν έρεη απμεκέλε ζπρλφηεηα. Λφγσ απηνχ ηνπ
γεγνλφηνο, ππάξρνπλ ιεμηνινγηθά ππνθνξηζηηθά ησλ νπνίσλ ε λέα ρξήζε δελ έρεη αθφκε
θαηαρσξεζεί ζηα ιεμηθά : ε ιέμε mămică , γηα παξ άδεηγκα, ππνθνξηζηηθφ ηεο ιέμεο «mamă»
(κεηέξα), ρξεζηκνπνηείηαη ζ ήκεξα κε ηελ έλλνηα κηαο κεηέξαο (κηαο λεαξήο κεηέξαο , ζπλήζσο )
ελφο λενγέλλεηνπ κσξνχ .70

Καλνληθά, ηα ππνθνξηζηηθά ηα νπνία έρνπλ ηελ θπξηνιεθηηθή έλλνηα ηνπ κηθξνχ έρνπλ πνιχ
κεγαιχηεξεο πηζαλφηεηεο λα ππνζηνχλ εγθαίξσο απηή ηε δηαδηθαζία , π.ρ. linguriță < lingură
(θνπηαιάθη < θνπηάιη).71

3.1.2.4 Η εηςμολογία ηων ςποκοπιζηικών επιθημάηων

΢ηε ξνπκαληθ ή, ηα θνηλά ππνθνξηζηηθά επηζήκαηα είηε θιεξνλνκνχληαη απφ ηε ιαηηληθή (ηα
πεξηζζφηεξα απφ απηά, π.ρ. -el < -ellus , -ea < -ella, -ic < -iccus , -ior/-ioară < -eolus /-eola, -uț
< -uceus ), είηε δαλείζηεθαλ – θπξίσο πξνθνξηθά – απφ γιψζζεο νη νπνίεο νκηινχληαη γχξσ απφ

69 Doina Marta Bejan, Diminutive lexicalizate în limba română , Annals of the “Dunărea de Jos” University
of Galați, Issue 24, XXIII, 2005, ζει. 19-20
70 Rodica Zafiu, Diminutivele în româna actuală: lexicalizare și utilizare pragmatică , Studii de lingvistică,
Editura Universității din București, 2011, ζει. 377
71 Ibid., ζει. 374

34 of 41
ηελ επηθξάηεηα ηεο Ρνπκαλ ίαο: απφ ηελ νγγξηθή (-aș, -uș), απφ ζιαβηθέο γιώζζεο (π.ρ. -eț, -ici,
-ilă, -iță, -ulă, -ișcă, -ușcă) , απφ ηε λεαειιεληθή (-ache) θ.ιπ.72

3.2 Διπλόρ ςποκοπιζμόρ – ςποκοπιζηική ζςνωνςμία

Λφγσ ηεο γεληθήο ηάζεο ηεο ξνπκαληθήο γιψζζαο λα ππνδεηθλχεη θάζε γξακκαηηθή θαηεγνξία
κέζσ πεξηζζφηεξσλ ζηνηρείσλ , είλαη δπλαηή ε πξνζθφιιεζε πεξηζζφηεξσλ ππνθνξηζηηθψλ
πξνζθπκάησλ ή ζπκθπκάησλ ζην ζέκα κηαο ιέμεο – κηιάκε εδψ γηα δνκέο ηνπ ηχπνπ
πξφζεκα+ ζέκα+ επίζεκα (π.ρ. minifustiță = πξφζ.+θνχζηα+επίζ. ), δχν πξνζήκαηα +ζέκα (π.ρ.
micro -mini-rochie = πξφζ.+πξφζ.+θφξεκα ) ή ζέκα + δχν επηζήκαηα (π.ρ. burticică =
θνηιηά+επίζ.+επίζ. ).73

Πξέπεη λα αλαθέξνπκε ην γεγνλφο φηη ν ζπλδπαζκφο δχν ππνθνξηζηηθψλ επηζεκάησλ δελ
ραξαθηεξίδεηαη απφ κηα θαζηεξσκέλε ζε ηξά ησλ ζηνηρείσλ – γηα παξάδεηγκα, ηα θχξηα νλφκαηα
Αnicuța (Ana > Anica > Anicuța ) θαη Anuțica (Ana > Anuța > Anuțica) ρξεζηκνπνηνχληαη εμίζνπ
ζηε ξνπκαληθή γιψζζα .74

Δπίζεο, κέζσ δηαθνξεηηθ ψλ επηζεκάησλ κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζεί ν ζρεκαηηζκφο δχν ή
πεξηζζφηεξσλ ππνθνξηζηηθψλ ιέμεσλ απφ ην ίδην ζέκα, παξά ην γεγνλφο φηη ε ζπλσλπκ ία ηνπο
είλαη ζρεηηθή – ελψ ζηελ πεξίπησζε κεξηθψλ δεπ γψλ ε ζπλσλπκηθή ζρέζε είλαη ζρεδφλ ηέιεηα
(π.ρ. puișor – puiuț < pui = θνηφπνπιν, balcona ș – balconel < balcon = κπαιθφλη, buzunăraș –
buzunărel < buzunar = ηζέπε, θ.ιπ.), ζε άιιεο πεξηπηψζεηο ε ζρέζε απηή εμαξηάηαη ζε κεγάιν
βαζκφ απ φ ην πιαίζην (π.ρ. băiețel – băiețică < băiat = αγφξη, fetiță – fătucă < fată = θνξίηζη,
ζηελ πεξίπησζε ησλ νπνίσλ ην πξ ψην ζηνηρείν έρεη νπδέηεξε ζεκαζία, ελψ ην δεχηεξν ζηνηρείν
κπνξεί λα έρεη ππνηηκεηηθή ζεκαζία ).75

72 Cristian Moroianu, Sinonime analizabile. Studiu de caz: sinonimia diminutivală , Caietele Sextil Pușcariu,
II, p. 294 -313, Cluj -Napoca, 2015, ζει. 296
73 Elena Carabulea, Dubla diminutivare în limba română , ζει. 509 -511
74 Ibid., ζει. 510
75 Cristian Moroianu, ζει. 299

35 of 41
3.3 Φπήζη

Γεδνκέλνπ φηη ε ξνπκαληθή γιψζζα ραξαθηεξίδεηαη απφ πνιινχο ηξφπνπο εκπινπηηζκνχ ηνπ
ιεμηινγίνπ , ε αθζνλία ππνθνξηζηηθψλ δελ είλαη θαζφιν π έλα λέν ραξαθηεξηζηηθφ ηεο. Ο Σίηνο
Μαγηνξέζθνπ , δηαλννχκελνο θαη, κεηαμχ άιισλ, θηιφινγνο ηνπ 19νπ αηψλα, έιεγε ηα εμήο :
«έρνπκε ζη ε γιψζζα καο ηφζεο πνιιέο ππνθνξηζηηθέο κνξθέο θαη ηαπηφρξνλα ηφζν επθνιία λα
ηηο ρξεζηκνπνηνχ κε ζε νπνηαδήπνηε ιέμε ».76

Γηα ηνλ παξαπάλσ ιφγν, ε αλάπηπμε ελφο επξένο θάζκαηνο ρξήζεσλ είλαη θαηαλνεηή σο κηα
θπζηθή δηαδηθαζία . Όπσο ζε φιεο ηηο γιψζζεο ζηηο νπνίεο ρξεζηκνπνηνχληαη , ζηε ξνπκαληθή , ηα
ππνθνξηζηηθ ά κπνξ νχλ λα έρνπλ θπξηνιεθηηθή ή ζπλαηζζεκαηηθή ζεκαζ ία – ζηε ζπλ έρεηα , ζα
κηιήζνπκε γηα απηή ηε δεχηεξε πεξίπησζε.

Σν –aș, γηα παξάδεηγκα, σο έλα απφ ηα πην παξαγσγηθά ππνθνξηζηηθά επηζήκαηα, εθθξάδ εη
δηάθνξεο απνρξψζεηο αλάινγα κε ην πιαίζην θαη κε ην λφεκα ηνπ ζέκαηνο ηεο ιέμεο:
ππνθνξηζηηθ ά κε απιή, νπδέηεξε έλλνηα (π.ρ. creionaș = κνιπβάθη), κε ζηνξγηθή έλλνηα (π.ρ.
copilaș = παηδάθη – ζηνξγηθή έλλνηα ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο ) ή κε ππνηηκεηηθή έλλνηα (π.ρ.
profesoraș = δαζθαιάθνο).77

Η εηξσληθή ρξήζε , δηφηη εκθαλίδεηαη πνιχ ζπρλά ζε ζπλνκηιίεο , έγηλε έλα θαζνξηζηηθφ
ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ ξνπκαληθνχ ππνθνξηζηηθνχ – π.ρ. mititelul ! (ν κηθξνχιεο) ρξεζηκνπνηείηαη
εηξσληθά (κε ηελ έλλνηα ηνπ «θαεκέλνπ» ) απφ ηνλ νκηιεηή, ν νπνίνο έρεη ηελ πξφζεζε λα
ππνλνεί φηη ν ζπλ νκηιεηήο ππεξβάιιεη ηελ ηξαγηθή θχζε κηαο θαηάζηαζεο.78

76 < Αdrian Chircu, Despre diminutivarea substantivelor neologice în limba română actuală , Studii de
lingvistică, p. 69 -79, București, 2011, ζει. 69
77 Ιrina Condrea, Valori stilistice ale formelor diminutivale , Limba Română (Chișinău), XVII (7 -9), p. 76 –
81, Chișinău, 2007, ζει. 76-77
78 Ibid., ζει. 79

36 of 41
Απφ άπνςε ιεμηθψλ πεδίσλ , νη ιέμεηο πνπ πεξηγξάθνπλ είδε ηξνθίκσλ έρνπλ ηελ πςειφηεξε
πηζαλφηεηα λα αλαπηχμνπλ ππνθνξηζηηθέο κνξθέο νη νπνίεο αληηθαζηζηνχλ αξγφηεξα ηηο
θαλνληθέο κνξθέο ( π.ρ. mămăliguță < mămăligă = πνιέληα, ficăței = ζπθψηηα, θ.ιπ.).79

Σα λενινγηθά νπζηαζηηθά ζρεκαηίδνπλ επίζεο ππνθνξηζηηθ ά, κνινλφηη φρη κε ηελ ίδηα επθνιί α
φπσο ηα παιαηφηεξα νπζηαζηηθά. Απηά ηα λέα δάλεηα ρξεζηκνπνηνχληαη εηδηθά ζηνλ Σχ πν θαη
ζην δηαδίθηπν, φπνπ ε γεληθή δηαδηθαζία ππνθνξηζκνχ έρεη γίλεη πξαγκαηηθή ηάζε παξά ην
γεγνλφο φηη αλ αλαιχνπκε θάζε ππνθνξηζηηθφ ρσξηζηά, παξαηεξνχκε φηη ρξεζηκνπνηείηαη κφλν
πεξηζηαζηαθά (π.ρ. hotel uț < hotel = μελνδνρείν, șamponel < șampon = ζακπνπάλ , acvariuț <
acvariu = ελπδξείν , cărduleț < card = πηζησηηθή θάξηα , θ.ιπ.).80

79 Rodica Zafiu, Diminutivele în româna actuală : lexicalizare și utilizare pragmatică , ζει. 378
80 Αdrian Chircu , ζει. 72-77 – έλαο εληππσζηαθφο αξηζκφο παξαδεηγκάησλ λενινγηθψλ ππνθνξηζηηθψλ

37 of 41
4. Σύγκπιζη

4.1 Μοπθοθωνολογικ ή ζύγκπιζη

Αο πξνρσξήζνπκε ηψξα ζηηο πην ζεκαληηθέο νκνηφηεηεο θαη δηαθνξέο κεηαμχ ηεο ειιεληθήο θαη
ηεο ξνπκαληθήο γιψζζαο απφ ηελ άπνςε ηεο δηαδηθαζίαο ηνπ ππνθνξηζκνχ.

Kαηαξρήλ, παξαηεξνχκε νξηζκέλεο νκ νηφηεηεο ζηε θωνολογική δομή ησλ ειιεληθψλ θαη ησλ
ξνπκαληθψλ επηζεκάησλ. Σα πεξηζζφηεξα απφ απηά, ηφζν ζηελ ειιεληθή φζν θαη ζηε
ξνπκαληθή, παξνπζηάδνπλ ηελ αθφινπζε κνξθή : θσλήελ -ζύκθσλν -θνλήελ .

Όζνλ αθνξά ηα θσλήεληα , ην αμηνζεκείσην πξάγκα θαη ζηηο δχν γιψζζεο είλαη ε ζπρλφηεηα
ησλ ήρσλ [i] θαη [u]81 ζηελ πξψηε ζέζε ηεο δνκήο ηνπ επηζή καηνο82 – ειιεληθά επηζήκαηα -ίθνο,
-ίθα, -ίθη, -ίηζα, -ίδη, -νχιεο, -νχια, -νχιη, -νχδη, -νχηζηθνο, -νχηζηθα, -νχηζηθν, -νπηδίθνο ζε
ζχγθξηζε κε ηα ξνπκαληθά επηζήκαηα -ic, -ică, -ior, -ioară, -iță, -uc, -ucă, -uș, -ușă, -uț, -uță, θαη
-uleț.

Η ξνπκαληθή γιψζζα ρξεζηκνπνηεί επίζεο έλα ζπγθεθξηκέλν θσλήελ πνπ δελ βξίζ θεηαη
αλάκεζα ζηα πην παξαγσγηθά επηζήκαηα ηεο ειιεληθήο , δειαδή ην θσλήελ [e] ζε δχν πνιχ
παξαγσγηθά ππνθνξηζηηθά επηζήκαηα : -el θαη -eț (-uleț).

Απφ ηελ άιιε πιεπξά, φζνλ αθνξά ηα ζπκθώλα πνπ εκπιέθνληαη ζηε δηαδηθαζία , είλαη
ζεκαληη θφ λα ζεκεησζεί φηη ην ζχκθσλν [k] ππάξρεη ζε κεξηθά απφ ηα πην θνηλά ππνθνξηζηηθά
επηζήκαηα θαη ησλ δχν γισζζψλ : -άθη, -άθηαο, -άθεο, -άθνο, -άθα, -ίθνο, -ίθα, -ίθη ζε ζχγθξηζε
κε -ic, -ică, -uc, -ucă. Απηή ε αλαθάιπςε ηεο έξεπλάο καο νθείιεηαη πηζαλψο ζην ππνθνξηζηηθφ
επίζεκα ηεο πξσην τλεπξσπατθήο γιψζζαο, δειαδή ζην επίζεκα -ko-.

81 Η κεηαγξαθή ησλ ήρσλ πξαγκαηνπνηείηαη εδψ ζχκθσλα κε ην Γηεζλέο Φσλεηηθφ Αιθάβεην
82 ΢ηελ ζχγθξηζή καο ζα εμεηάζνπκε κφλν ηα πην παξαγσγηθά επηζήκαηα , ζηνλ εληθφ αξηζκφ

38 of 41
Σν ζχκθσλν [ts] είλαη έ λαο άιινο θνηλφο ήρνο πνπ θαη νη δχν γιψζζεο πξνηηκνχλ ζηε
δηακφξθσζε ησλ ππνθνξηζηηθψλ επηζεκάησλ : -ίηζα, -νχηζηθνο, -νχηζηθα, -νχηζηθν θαη -iță, -uț,
-uță, -eț (-uleț).

Όια ηα παξαπάλσ γεγνλφηα εμεγνχλ η ελ χπαξμε κεξηθψλ επηζεκάησλ ηα νπνία έρνπλ κηα
εμαηξεηηθά παξφκνηα θσλνινγηθή κνξθή – κηιάκε εδψ γηα ηα δεχγε επηζεκ άησλ πνπ
ζρεκαηίδνπλ ζειπθά ππνθνξηζηηθά -ίθα/-ică θαη -ίηζα/ -iță (απηφ ην ηειεπηαίν δεχγνο κπνξεί
φκσο λα εμεγεζεί θαη κέζσ ηεο θνηλήο εηπκνινγίαο ηνπ επηζήκαηνο , φπσο βιέπνπκε ιίγν πην
θάησ ).

Τν θαηλόκελν ηεο κεηάπησζεο απνηειεί κηα δηαθνξά κεηαμχ ηεο ειιεληθήο θαη ηεο ξνπκαληθήο
γιψζζαο . Δλψ ε δηαδηθαζία ηνπ ππνθνξηζκνχ δελ παξάγεη απηφ ην θαηλφκελν ζηελ ειιεληθή,
ζηε ξνπκαληθή, ε κεηάπησζε (ε αιιαγή ηνπ ζεκαηηθνχ θσλήεληνο ) είλαη πνιχ ζπλεζηζκέλε
ζηελ πεξίπησζε ησλ ππνθνξηζηηθψλ (π.ρ. fată > f etiță, s at > sătuc, mamă > mămică).

Εηςμολογικά , ππάξρεη κηα θαλεξή δηαθνξά κεηαμχ ησλ δχν γισζζψ λ. Παξφιν πνπ ηα
πεξηζζφηεξα ξνπκαληθά ππνθνξηζηηθά ζηνηρεία πξνέξρνληαη απφ ηε ιαηηληθή γιψζζα, ππάξρνπλ
πνιιέο εμαηξέζεηο ζηνηρείσλ άιισλ πξνειεχζεσλ ( π.ρ. -aș/-uș κε νγγξηθή πξνέιεπζε, -iță κε
ζιαβηθή πξνέιεπζε θ.ιπ.). Αληηζέησο , ηα ειιεληθά ππνθνξηζηηθά ζηνηρεία έρνπλ ειιεληθή
πξνέιεπζε, κε ειάρηζηεο εμαηξέζεηο (π.ρ. -νχια κε ιαηηληθή πξν έιεπζε ή -ίηζα πηζαλψο κε
ζιαβηθή πξνέιεπζε ). Σνηνπηνηξνπψο , ζπκπεξαίλνπκε ηνλ ζπληεξεηηθφ ραξαθηήξα ηεο
ειιεληθήο γιψζζαο, εηδηθά ζε ζχγθξηζε κε ηε ξνπκαληθή, κηα γιψζζα πνπ επλνεί ηνλ δαλεηζκφ
ησλ γισζζηθψλ ζηνηρείσλ.

Οι μησανιζμοί ζσημαηιζμού είλαη νη ίδηνη θαη γηα ηηο δχν ππφ ζπδήη εζε γιψζζεο , έθηνηε ν
ππνθνξη ζκφο κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζεί κέζσ ησλ αθφινπζσλ ηξφπσλ:

α. πεξηθξαζηηθώο /αλαιπηηθώο – θαηάζηαζε ζηελ νπνία ε ειιεληθή θαη ε ξνπκαληθή γιψζζα
ζπκπεξηθέξνληαη κε ηνλ ίδην ηξφπν, κε ηελ αλαθνξά φηη , ζπλήζσο, ε ζεηξά κε ηελ νπνία
εκθαλίδνληαη ην νπζηαζηηθφ θαη ην επίζεην πνπ δειψλεη ηε ζεκαζία ηνπ κηθξνχ αληηζηξέθ εηαη
(κηθξό παηδί – επίζεην+νπζηαζηηθφ ζε αληίζεζε κε copil mic – νπζηαζηηθφ+επίζεην).

39 of 41

β. ζπλζεηηθώο – είηε κε ζχλζεηα θαη (ςεπδν)πξνζήκαηα ηα νπνία παξνπζηάδνληαη ζε κεγαιχηεξν
αξηζκφ ζηελ ειιεληθ ή – φια Α ξραίαο Διιεληθήο πξνέιεπζεο (ζε ζχγθξηζε κε ηα δχν κφλν
ηέηνηα ζηνηρεία ηεο ξνπκαληθήο, mini- θαη micro -), είηε κέζσ ηεο παξαγσγήο κε επηζ ήκαηα –
αζπδεηεηί ν πην ζπλεζηζκέλνο θαη παξαγσγηθφο ηξφπνο θαη ζηηο δχν γιψζζεο .

Τπάξρνπλ θάπνηεο δηαθνξέο ζ ρεηηθά κε ηηο γπαμμαηικέρ καηηγοπίερ ησλ ππνθνξηζηηθψλ. Δλψ
ηα ζηνηρεία mini- θαη micro – ηεο ξνπκαληθήο ζρεκαηίδνπλ κφλν νπζηαζηηθά, ειιεληθά ζηνηρεία
φπσο ππν-, κηθξν -, ςηιν – ή ρακν – ζρεκαηίδνπλ θαη ιέμεηο άιισλ γξακκαηηθψλ θαηεγνξηψλ
(επίζεηα – π.ρ. ππνθίηξηλνο, ξήκαηα – π.ρ. ςηινθαηαιαβαίλσ ή ρακνγειψ, επηξξήκαηα – π.ρ.
ςηινκαθξηά, αθφκα θαη επηθσλήκαηα – π.ρ. ςηινφρ , πνπ είλαη φκσο πνιχ ζπάληα).

Τα επηζήκαηα βξίζθνληαη ζε κεγάιν αξηζκφ ζηελ ειιεληθ ή θαη ζηε ξνπκαληθή θαη ζρεκαηίδνπλ
ππνθνξηζηηθέο ιέμεηο ησλ αθφινπζσλ γξακκαηηθψλ θαηεγνξηψλ :
α. νπζηαζηηθά – ηα πεξηζζφηεξα ππνθνξηζηηθά αλήθνπλ ζε απηήλ ηελ θαηεγνξία – ζρεδφλ θάζε
ππνθνξηζηηθφ απηνχ ηνπ είδνπο έρεη ηζνδχλακν ζηελ άιιε γιψζζα, π.ρ. θαξεθιίηζα/ scăunel,
ηξαπεδάθη/ măsuță, θαξδνχια/ inimioară θ.ιπ.
β. επίζεηα – δπλαηά θαη ζηα δχν γισζζηθά ζπζηήκαηα – π.ρ. θαινχηζηθνο/ bunicel
γ. επηξξήκαηα – π.ρ. ιηγάθη /puțintel – θαίλεηαη φκσο φηη ηα επηξξήκαηα κε ππνθνξηζηηθά
επηζήκαηα είλαη πην εχθνια δηακνξθσκέλα θαη ρξεζηκνπνηνχληαη ζπρλφηεξα ζηε ξνπκαληθή (π.ρ.
încetinel < încet = ζηγά, ușurel < ușor = εχθνια, repejor < repede = γξήγνξα θ.ιπ.)
δ. αλησλπκίεο – ζπάληεο θαη ζηηο δχν γιψζζεο – π.ρ. εαπηνχιεο ζηελ ειιεληθή (δελ έρεη
ηζνδχλακν ) ή mătăluță ζηε ξνπκαληθή
ε. επηθσλήκαηα – κφλν έλα επηθψλεκα κε ππνθνξηζηηθφ επίζεκα, ζηε ξνπκαληθή : aolică!

Έλα άιιν θνηλφ ραξαθηεξηζηηθφ είλαη η ζςνύπαπξη πεπιζζόηεπων ςποκοπιζηικών ζηοισείων
ζηε κνξθνινγηθή δνκή ηεο ίδηαο ιέμεο , κε ηελ αλαθνξά φηη απηφ ζ πκβαίλεη επξχηεξα ζηελ
ειιεληθή. Με άιια ιφγηα, ζηελ ειιεληθή, κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ κε θπζηθφ ηξφπν αθφκα
πεξηζζφηεξα ζηνηρεία πνπ δειψλνπλ ηνλ ππνθνξηζκφ ( ζηε ξνπκαληθή, ν αξηζκφο ηνπο δελ
ππεξβαίλεη ηα δχν) – ςηιν 1-γιπθ-νπι 2-ίηζ3-ηθνο 4 ζε αληίζεζε κε mini 1-fust-iță2 ή măm-ic1-uță 2.

40 of 41
Δπίζεο, ζε αληίζεζε κε η α ξνπκαληθά επηζήκαηα , γηα ηα νπνία δελ ππάξρνπλ απζηεξνί θαλφλ εο
ζρεηηθά κε ηε ζεηξ ά, ηα ειιεληθά επηζήκαηα βξίζθνληαη πάληνηε κε νξηζκέλε ζεηξά – π.ρ. ην
επίζεκα -νπι πξνεγείηαη ην επ ίζεκα -ηηζ (καλ -νπι-ίηζα), ην νπνίν πξνεγείη αη ην επίζεκα -αθη
(θνξ-ηηζ-άθη).

41 of 41